Politica 89.8
Η εκεχειρία στη Γάζα και τα αγκάθια μιας εύθραυστης ειρήνης
Η παύση των εχθροπραξιών στη Γάζα αποτελεί αναμφίβολα μια ανάσα ελπίδας για έναν πληθυσμό που έχει υποστεί ανείπωτο πόνο. Για πρώτη φορά μετά από μήνες σφοδρών συγκρούσεων, οι άνθρωποι σταματούν να σκοτώνονται, οι σειρήνες σιγούν, και οι δύο πλευρές επιχειρούν δειλά να μπουν σε μια διαδικασία ανταλλαγών και διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, πίσω από αυτή την πρόσκαιρη ανάπαυλα, τα εμπόδια για τη σταθεροποίηση και την πλήρη εφαρμογή της εκεχειρίας παραμένουν πολυάριθμα και βαθιά ριζωμένα.
Για το θέμα συνομιλήσαμε στην εκπομπή μου με τον Καθηγητή Διεθνούς Πολιτικής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Δημήτρη Ξενάκη, ο οποίος επί 30 χρόνια παρακολουθεί τα όσα συμβαίνουν στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και ο οποίος μας παρουσίασε τα εμπόδια που υπάρχουν για να μετατραπεί η εκεχειρία που συμφωνήθηκε στο Σαρμ Ελ Σεΐχ σε πλήρη ειρήνευση στην περιοχή.
Κατ’ αρχήν, ο κύριος Ξενάκης σημείωσε ότι «είναι πολύ σημαντικό το ότι σταμάτησαν να σκοτώνονται άνθρωποι». Και παρουσίασε τα «αγκάθια» εφαρμογής της συμφωνίας, τα οποία «κωδικοποίησα» και σας τα παρουσιάζω:
- Η ανταλλαγή κρατουμένων και το “αγκάθι” της Χαμάς
Ένα από τα πρώτα και πιο άμεσα ζητήματα αφορά την ανταλλαγή κρατουμένων. Ήδη έχουν απελευθερωθεί οι πρώτοι όμηροι, ενώ αναμένονται και άλλες ανταλλαγές μέσα στις επόμενες ημέρες. Από την άλλη πλευρά, περίπου 1.000 με 2.000 Παλαιστίνιοι κρατούμενοι αναμένεται να αποφυλακιστούν από το Ισραήλ. Ωστόσο, το Ισραήλ αρνείται να παραδώσει ηγετικά στελέχη της Χαμάς, κάτι που έχει προκαλέσει αντιδράσεις και θεωρείται βασικό «αγκάθι».
Για το Ισραήλ, τα κορυφαία στελέχη της οργάνωσης θεωρούνται υπεύθυνα για τρομοκρατικές ενέργειες και παραμένουν αδιαπραγμάτευτα. Για τη Χαμάς, όμως, η επιστροφή αυτών των στελεχών αποτελεί ζήτημα τιμής και συμβολικής νίκης. Αν αυτό το σημείο δεν επιλυθεί, η εκεχειρία κινδυνεύει να καταρρεύσει πρόωρα.
- Η αποστρατιωτικοποίηση: κόκκινη γραμμή για τη Χαμάς
Ένα δεύτερο, εξίσου κρίσιμο εμπόδιο, αφορά το ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης της Χαμάς. Το Ισραήλ και αρκετοί δυτικοί μεσολαβητές θεωρούν πως καμία σταθερή ειρήνη δεν μπορεί να υπάρξει όσο η οργάνωση διατηρεί στρατιωτική ισχύ και δυνατότητα εκτόξευσης πυραύλων. Από την πλευρά της, όμως, η Χαμάς απορρίπτει κάθε σκέψη για αφοπλισμό, χαρακτηρίζοντάς την «κόκκινη γραμμή».
Η στάση αυτή δείχνει ότι, ακόμη κι αν επιτευχθεί μια προσωρινή εκεχειρία, η ουσία της σύγκρουσης — η ισχύς και ο έλεγχος — παραμένει άλυτη. Χωρίς έναν σαφή μηχανισμό εγγυήσεων ασφαλείας, η διατήρηση της ειρήνης θα μοιάζει περισσότερο με εκεχειρία υπό όρους, παρά με ουσιαστική συμφιλίωση.
- Το πολιτικό κενό στη Γάζα
Η τρίτη μεγάλη δυσκολία αφορά το πολιτικό μέλλον της Γάζας. Η Χαμάς ελέγχει την περιοχή εδώ και περίπου είκοσι χρόνια, έχοντας εκδιώξει την Παλαιστινιακή Αρχή το 2007. Έκτοτε, η Λωρίδα της Γάζας λειτουργεί αποκομμένη τόσο από τη Δυτική Όχθη όσο και από το διεθνώς αναγνωρισμένο Παλαιστινιακό κράτος.
Η αποκατάσταση μιας ενιαίας πολιτικής διοίκησης θεωρείται βασική προϋπόθεση για μια βιώσιμη ειρήνη. Ωστόσο, η επιστροφή της Παλαιστινιακής Αρχής στη Γάζα δεν είναι απλή υπόθεση — ούτε η Χαμάς δείχνει πρόθυμη να παραδώσει την εξουσία, ούτε το Ισραήλ εμπιστεύεται πλήρως τη Ραμάλα. Έτσι, δημιουργείται ένα πολιτικό κενό, το οποίο δυσκολεύει οποιαδήποτε μακροπρόθεσμη λύση.
- Οι δύσκολες ισορροπίες των μεσολαβητών
Παράλληλα, οι διεθνείς μεσολαβητές, από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Αίγυπτο έως το Κατάρ, προσπαθούν να διατηρήσουν τις εύθραυστες ισορροπίες. Όλοι γνωρίζουν ότι η παραμικρή πρόκληση, ένα μεμονωμένο περιστατικό ή μια ερμηνεία των συμφωνηθέντων, μπορεί να οδηγήσει σε νέα έκρηξη βίας.
Οι αναλυτές τονίζουν ότι η εκεχειρία αυτή είναι περισσότερο μια ανάπαυλα για ανασύνταξη παρά μια πραγματική ειρηνευτική διαδικασία. Ο “μακρύς δρόμος”, όπως επισημαίνουν διπλωματικές πηγές, είναι γεμάτος «δύσκολα σταυροδρόμια» που θα καθορίσουν αν η περιοχή μπορεί να οδηγηθεί σε σταθερότητα ή θα ξανακυλήσει στη σύγκρουση.
- Η ασφάλεια και η “αποτυχία” της στρατιωτικής λύσης
Τέλος, η εκεχειρία αναδεικνύει και μια σιωπηρή παραδοχή: το Ισραήλ, παρά τον διετή πόλεμο, δεν κατάφερε να εξουδετερώσει πλήρως τη Χαμάς. Παρά την τεράστια στρατιωτική υπεροχή, η Λωρίδα της Γάζας — μια περιοχή με το μέγεθος της Άνδρου — δεν «καθαρίστηκε» στρατιωτικά. Αυτό σημαίνει πως η απειλή για το Ισραήλ παραμένει, ενώ η καταστροφή των υποδομών και το τεράστιο ανθρωπιστικό κόστος έχουν ενισχύσει την απομόνωσή του στη διεθνή κοινή γνώμη.
Η εμπειρία αυτή δείχνει ότι η στρατιωτική λύση έχει φτάσει στα όριά της και πως η ασφάλεια του Ισραήλ δεν μπορεί να εξασφαλιστεί χωρίς μια πολιτική, διαπραγματευτική προσέγγιση.
Μια εύθραυστη ελπίδα
Σήμερα, η εκεχειρία στη Γάζα είναι περισσότερο μια ευκαιρία παρά μια επιτυχία. Οι οικογένειες που ξαναβλέπουν τους δικούς τους ανθρώπους (έστω και ορισμένες από αυτές νεκρούς), οι κάτοικοι που μπορούν για λίγο να κινηθούν χωρίς φόβο, βιώνουν τη μικρή αυτή ανάπαυλα ως δώρο ζωής. Όμως, οι ηγεσίες στις δύο πλευρές γνωρίζουν ότι το μονοπάτι προς μια πραγματική ειρήνη είναι γεμάτο εμπόδια: πολιτικά, ιδεολογικά και στρατιωτικά.
Το αν αυτή η προσωρινή εκεχειρία θα γίνει η αρχή μιας νέας εποχής ή απλώς μια σύντομη ανάπαυλα πριν τον επόμενο γύρο αίματος, θα εξαρτηθεί από τη βούληση — και την τόλμη — των εμπλεκομένων να αντιμετωπίσουν αυτά ακριβώς τα «αγκάθια» που σήμερα κρατούν τη Γάζα και ολόκληρη τη Μέση Ανατολή σε ομηρία.
