ΦΠΑ: Τι θα συμβεί στο «ράφι» αν μειωθεί ο συντελεστής – Η ανάλυση της ΤτΕ [γραφήματα]

Δημοσιεύτηκε στις 18/07/2025 17:58

Παρέμβαση στη συζήτηση που έχει «φουντώσει» κατά την τελευταία διετία περί του αν η μείωση του ΦΠΑ οδηγεί σε μειώσεις στο «ράφι» πραγματοποιεί σχετική ανάλυση της Τράπεζας της Ελλάδος.

Νέες αναλύσεις που δημοσιεύτηκαν στο Οικονομικό Δελτίο της Τράπεζας της Ελλάδος (Τεύχος 61, Ιούλιος 2025), εξετάζουν ενδελεχώς το ζήτημα.

Η μελέτη (Georgios Palaiodimos & Dimitris Papageorgiou, «VAT Rate Shocks and Inflation: A Theoretical and Empirical Analysis for Greece») σημειώνει πως μπορεί να είναι αποτελεσματική μια μείωση του ΦΠΑ στον περιορισμό του πληθωρισμού, αλλά αυτό εξαρτάται κυρίως από τα διαρθρωτικά και θεσμικά χαρακτηριστικά κάθε οικονομίας.

Για παράδειγμα, σε ελεγχόμενο οικονομετρικό μοντέλο (υπόδειγμα DSGE), η μείωση του ΦΠΑ στη λιανική μετακυλίεται κατά 19-25% στις τιμές σε ορίζοντα ενός έτους. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Ότι έως 1 ευρώ σε κάθε 4 ευρώ μείωσης του ΦΠΑ, φτάνει πραγματικά στον καταναλωτή.

Σε αυτές περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, ο βαθμός ανταγωνισμού στην αγορά προϊόντων, οι ακαμψίες της αγοράς εργασίας, η τιμολογιακή συμπεριφορά των επιχειρήσεων και η αλληλεπίδραση μεταξύ της εμμένουσας πολιτικής και των προσδοκιών του ιδιωτικού τομέα.

Η άμεση επίπτωση

Για να καταδειχθεί αυτό το σημείο, ας θεωρήσουμε μια προσωρινή μείωση του συντελεστή ΦΠΑ. Η άμεση επίπτωση στον πληθωρισμό είναι η μείωση του επιπέδου των τιμών, καθώς ο χαμηλότερος φορολογικός συντελεστής μειώνει άμεσα τις τιμές καταναλωτή. Ωστόσο, αυτός ο αρχικός αποπληθωριστικός αντίκτυπος μπορεί να αντισταθμιστεί εν μέρει από μεταγενέστερες δυναμικές από την πλευρά της ζήτησης.

Συγκεκριμένα, η εφαρμογή αυτού του μέτρου παράγει θετικό εισοδηματικό αποτέλεσμα, ενισχύοντας έτσι την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και τονώνοντας την κατανάλωση. Επιπλέον, δεδομένου του προσωρινού χαρακτήρα της μείωσης του φόρου, οι καταναλωτές μπορεί να επιλέξουν να αναβάλουν τη μελλοντική κατανάλωση προς όφελος της παρούσας, δημιουργώντας έτσι ένα αποτέλεσμα διαχρονικής υποκατάστασης που θα μπορούσε να ενισχύσει περαιτέρω τη βραχυπρόθεσμη ζήτηση και τις πληθωριστικές πιέσεις.

Η προσφορά

Από την πλευρά της προσφοράς, ο αντίκτυπος της μείωσης του ΦΠΑ καθορίζεται από την αλληλεπίδρασή του με το οριακό κόστος των επιχειρήσεων. Υπό συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού, οι ευρείες μειώσεις των συντελεστών ΦΠΑ -συμπεριλαμβανομένων εκείνων που επηρεάζουν το κόστος των παραγωγικών συντελεστών- αναμένεται να μειώσουν το κόστος παραγωγής, να ενισχύσουν την παραγωγική ικανότητα των επιχειρήσεων και τελικά να οδηγήσουν σε υψηλότερη παραγωγή και χαμηλότερες τιμές.

Αντίθετα, σε συνθήκες ατελούς ανταγωνισμού (π.χ. ολιγοπωλιακές ή μονοπωλιακές δομές της αγοράς), η μείωση του κόστους παραγωγής, σε συνδυασμό με τη μείωση των τιμών καταναλωτή (λόγω της μείωσης του συντελεστή ΦΠΑ), μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα περιθώρια κέρδους για τις επιχειρήσεις, με ελάχιστες συνέπειες για την παραγωγή.

Σε τέτοια περιβάλλοντα, η μετακύλιση των μειώσεων του συντελεστή ΦΠΑ στις τιμές λιανικής μπορεί να είναι ελλιπής και ο πληθωρισμός μπορεί να αποδειχθεί πιο επίμονος, μειώνοντας έτσι την αποτελεσματικότητα αυτού του μέτρου πολιτικής. Τελικά, η καθαρή επίδραση στον πληθωρισμό εξαρτάται από την αλληλεπίδραση μεταξύ της συμπεριφοράς των τιμών, της δομής της αγοράς και της ισχύος των αντιδράσεων από την πλευρά της ζήτησης και της προσφοράς.

Συμπέρασμα

Τα εμπειρικά ευρήματα αποκαλύπτουν ότι ο άμεσος αντίκτυπος της μείωσης του ΦΠΑ στον πληθωρισμό είναι περιορισμένος και στατιστικά ασήμαντος σε συνολικό επίπεδο. Αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχουν μέτριες βραχυπρόθεσμες αποπληθωριστικές επιδράσεις υπό τις υφιστάμενες συνθήκες της αγοράς προϊόντων. Ωστόσο, παρατηρείται σημαντική και διαρκής μείωση του πληθωρισμού όταν οι μειώσεις του ΦΠΑ συνοδεύονται από βελτιώσεις στον ανταγωνισμό στην αγορά προϊόντων.

Τα αποτελέσματα από το υπόδειγμα DSGE καταδεικνύουν περαιτέρω ότι η μετακύλιση των μειώσεων του φόρου κατανάλωσης στις τιμές είναι μερική (κυμαίνεται από 19% έως 25% βραχυπρόθεσμα) και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από διαρθρωτικούς παράγοντες και παράγοντες που σχετίζονται με την πολιτική, όπως ο ανταγωνισμός στην αγορά, η ευελιξία της αγοράς εργασίας και η εμμονή της παρέμβασης πολιτικής.

Οι μόνιμες μειώσεις φόρων μπορούν να διπλασιάσουν σχεδόν τη μετακύλιση του πληθωρισμού σε σχέση με τα προσωρινά μέτρα, υπογραμμίζοντας τον ρόλο της αξιοπιστίας της πολιτικής και των μελλοντικών προσδοκιών στη διαμόρφωση των μακροοικονομικών αποτελεσμάτων.

Επιπλέον, οι αποπληθωριστικές επιδράσεις των μειώσεων των φόρων κατανάλωσης ενισχύονται στις πιο ανταγωνιστικές οικονομίες, όπου οι μειώσεις του κόστους μεταφέρονται ευκολότερα στις τιμές καταναλωτή. Αντίθετα, σε οικονομίες με υψηλές ονομαστικές δυσκαμψίες ή περιορισμένη χρήση εγχώριων εισροών στην παραγωγή, οι αποπληθωριστικές επιδράσεις αμβλύνονται σημαντικά.

Συνολικά, τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι οι μειώσεις του συντελεστή ΦΠΑ από μόνες τους μπορεί να είναι ανεπαρκείς ως εργαλείο για την καταπολέμηση του πληθωρισμού στην Ελλάδα, καθώς η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το συγκεκριμένο θεσμικό και διαρθρωτικό πλαίσιο της χώρας.

Συνεπώς, σύμφωνα με τη μελέτη, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής που στοχεύουν να χρησιμοποιήσουν τις προσαρμογές των φόρων που επιβάλλονται στην κατανάλωση ως αποπληθωριστικό μέσο θα πρέπει να εξετάσουν συμπληρωματικές μεταρρυθμίσεις -ιδίως εκείνες που ενισχύουν τον ανταγωνισμό και μειώνουν τις διαρθρωτικές δυσκαμψίες- προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η απόδοση των φορολογικών αλλαγών στις τιμές καταναλωτή.

Πηγή: ΟΤ