Politica 89.8
Δεν υπάρχει δημογραφική κρίση, ούτε υπογονιμότητα – Αλλά υπάρχει κρίση πρόνοιας
Το σύνθημα «κάντε περισσότερα παιδιά» ακούγεται από άκρη σε άκρη του πλανήτη, στην εποχή που όλοι μιλούν για δημογραφική κρίση. Οι εκφορείς του είναι διάφοροι, από ανθρώπους με εθνικιστικά κίνητρα, που ανησυχούν για τη διαιώνιση ενός λαού, έως εκείνους που φοβούνται ότι λιγότερες γεννήσεις θα οδηγήσουν σε κατάρρευση των οικονομιών και των κοινωνιών. Παράδειγμα οι αναρτήσεις του Έλον Μασκ.
Ωστόσο, η Αμερικανίδα πολιτική δημογράφος Τζένιφερ Σκιούμπα, συγγραφέας του βιβλίου «8 Billion and Counting: How Sex, Death, and Migration Shape Our World» (8 εκατομμύρια και αυξανόμαστε: Πώς το Σεξ, ο Θάνατος και η Μετανάστευση διαμορφώνουν τον Κόσμο Μας», δίνει μια άλλη διάσταση. Εξηγεί γιατί η δημογραφική κρίση δεν είναι πρόβλημα υπογονιμότητας ή γεννητικότητας, αλλά ζήτημα κοινωνικής πρόνοιας.
«Πώς στηρίζουμε τους ανθρώπους να ζήσουν την καλύτερη δυνατή ζωή;»
Σε συνέντευξή της στο Bloomberg, η Σιούμπα εξηγεί γιατί τόσο η «προναταλιστές» (αυτοί που επιδιώκουν την αύξηση των γεννήσεων) όσο και οι αυτοί που κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση, κάνουν λάθος. Γιατί, όπως επισημαίνει, βλέπουν τον ανθρώπινο πληθυσμό ως αριθμό και χάνουν την ουσία. Η ουσία στη δημογραφική κρίση είναι, για την πολιτική δημογράφο, η ευημερία.
Είπε ότι οι δημογράφοι βοηθούν τους δήμους να κάνουν δημογραφικές προβλέψεις, ώστε να κατανοήσουν ποιες θα είναι οι ανάγκες της κοινότητας. «Όμως, όπως λέει μια από τις δημογράφους μας, θα καθίσει σε ένα δωμάτιο με ανθρώπους και θα πει: Έχετε μια οξεία έλλειψη στέγης για 30 χρόνια. Μετά αυτή θα μειωθεί εντελώς. Πώς το αντιμετωπίζουν αυτό οι πολεοδόμοι; Νομίζω λοιπόν ότι εκεί που υπάρχει λόγος ανησυχίας είναι στο ότι δεν έχουμε τα εργαλεία που χρειαζόμαστε για να κατανοήσουμε πώς να αντιμετωπίσουμε το άμεσο και εγγύς μέλλον που είναι τόσο διαφορετικό από αυτό που υπάρχει στην άλλη πλευρά».
Οι αλλαγές που δεν κατανοούμε
Και αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι ο κόσμος αλλάζει. Η μείωση του πληθυσμού, που παρατηρείται σήμερα, είναι μια αλλαγή που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε, σύμφωνα με την Τζένιφερ Σκιούμπα. Και αυτό γιατί «όλες οι υποθέσεις μας για τον τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος, οι θεωρίες που μας δίδαξαν για την οικονομική ανάπτυξη, διαμορφώθηκαν σε μια εποχή που απλώς υποθέσαμε ότι ο πληθυσμός θα συνέχιζε να αυξάνεται. Όλοι πρέπει να καθίσουμε μαζί και να πούμε: Λοιπόν, τι θα γίνει αν όλες οι υποκείμενες υποθέσεις μας ανατραπούν; Τι σημαίνει αυτό για το πώς κατανοούμε τον κόσμο; Τι σημαίνει αυτό για το πώς κατανοούμε την καλή ζωή ή για το πώς δίνουμε προτεραιότητα στην ευημερία έναντι των ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ;»
Επίσης, εκτιμά ότι η μετανάστευση, που από κάποιες χώρες θεωρείται λύση για την αντιμετώπιση της έλλειψης εργατικών χεριών, δεν μπορεί να είναι πανάκεια. Για την πολιτική δημογράφο, «δεν υπάρχει αυτή η άπειρη ομάδα ανθρώπων» που θέλουν να φύγουν από τις χώρες για να μεταναστεύσουν.
Πιστεύει ότι η μετανάστευση είναι μια απόλυτα βιώσιμη λύση για την αύξηση του εργατικού δυναμικού, αλλά «με τόσες πολλές χώρες να χάνουν τον πληθυσμό τους, τώρα ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ταλέντο».
Επένδυση στις οικογένειες
Η Σκιούμπα εξηγεί ότι υπάρχει ένα είδος παρεξήγησης για τις αριστερές και δεξιές πολιτικές αναφορικά με τη δημογραφική κρίση. Διότι, όπως λέει, «γιατί η φροντίδα των παιδιών θεωρείται προναταλιστική στις μέρες μας; Ακόμα και πριν από μια δεκαετία, οι άνθρωποι μπορεί να υπέθεταν ότι αυτή ήταν μια πολιτική της αριστεράς».
Επίσης, τονίζει, πρέπει να οριστεί τι σημαίνει «οικογένεια». Γιατί οι ταμπέλες οδηγούν σε πολιτική πόλωση, που οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα.
Η πολιτική δημογράφος επισημαίνει ότι αυτό στο οποίο πρέπει να επικεντρωθούμε είναι τα εξής ερωτήματα: «Πώς στηρίζουμε τους ανθρώπους να ζήσουν την καλύτερη δυνατή ζωή; Πώς διατηρούμε το δικαίωμα στην επιλογή; Δεν χρειάζεται να είναι τόσο πολωτικό».
Τα οικονομικά κίνητρα αποτυγχάνουν
Όσον αφορά τα διάφορα οικονομικά κίνητρα που δίνονται στις οικογένειες για να κάνουν περισσότερα παιδιά, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι συνήθως αποτυγχάνουν. Κίνητρα όπως τα αυξημένα επιδόματα παιδιού, ή εφάπαξ επιδόματα γέννησης, συνήθως δεν αντιμετωπίζουν τη δημογραφική κρίση. «Μερικές φορές βλέπουμε μια βραχυπρόθεσμη απότομη αύξηση. Κάποιος που θα έλεγε “θα έκανα ένα μωρό κάποια στιγμή τα επόμενα πέντε χρόνια”, ίσως αποφασίσει να προχωρήσει νωρίτερα», λέει. Και προσθέτει:
«Αλλά αν αλλάξουμε το μέτρο της επιτυχίας (σ.σ. τον αριθμό των παιδιών) μας και αντ’ αυτού πούμε: Αυτό διευκόλυνε τους ανθρώπους να στηρίξουν τις οικογένειές τους; Τότε ίσως η απάντηση είναι ναι, αυτό είναι επιτυχημένο. Αλλά δεν μετράμε πραγματικά την επιτυχία με αυτόν τον τρόπο».
Στην υποθετική ερώτηση, αν μπορούσε να διαμορφώσει ένα σύστημα, που θα μπορούσε να προλάβει τη μείωση του πληθυσμού, η Σκιούμπα εξηγεί ότι αυτό δεν το ξέρουμε, «γιατί δεν το έχουμε ξαναδεί».
Ωστόσο, παίρνει παράδειγμα από την επιστημονική της εμπειρία: «Μικρά κομμάτια που ανακαλύπτω κατά τη διάρκεια της έρευνας και της καριέρας μου είναι πράγματα όπως οι ισχυρές κοινότητες».
Και ισχυρές κοινότητες είναι «απίστευτα σημαντικές, επειδή όχι μόνο βοηθούν στην υποστήριξη ατόμων με μικρότερα παιδιά, αλλά βοηθούν και στη δημογραφική μετάβαση. Οι ηλικιωμένοι να μπορούν να λάβουν το είδος της φροντίδας που χρειάζονται».
Φροντίδα, ένα πολύ σημαντικό θέμα
Για την πολιτική δημογράφο, «η φροντίδα είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα» και αυτή εντοπίζεται τοπικά.
«Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να έχουμε υπεύθυνους χάραξης πολιτικής που είναι πραγματικά ευέλικτοι και ευκίνητοι στη σκέψη τους. Μπορεί να είναι αρκετά δύσκολο να το κάνουμε αυτό, αλλά ίσως μπορούμε να ασκήσουμε πίεση όταν πρόκειται να γίνουν εκλογές», λέει.
Και εξηγεί ότι ακόμη και η χρήση των λέξεων παίζει τον ρόλο της, όσον αφορά τη φροντίδα, στην οποία συμφωνεί ότι περιλαμβάνονται έννοιες όπως η φροντίδα των παιδιών, η υγειονομική περίθαλψη και η φροντίδα των ηλικιωμένων.
«Όταν μιλάμε για “πληθυσμό”, δεν υπάρχει η έννοια “άνθρωποι” σε αυτό. Θα μπορούσαμε να μιλάμε για οτιδήποτε, τον πληθυσμό σκίουρων. Αλλά στην πραγματικότητα μιλάμε για ανθρώπους, και ο τρόπος που βιώνουμε τη ζωή μας βιώνεται τοπικά. Το να φροντίζουμε τους ανθρώπους είναι αυτό που θα μας δώσει αυτή την ευημερία».
Η διάσταση «από την κούνια έως τον τάφο»
Η δημοσιογράφος Μισάλ Χουσάιν έκανε μια παρατήρηση. Ότι στο πλαίσιο της δημογραφικής κρίσης, δεν πρέπει να εστιάζουμε στα ποσοστά, αλλά στις ανάγκες των ανθρώπων στο τέλος της ζωής τους. Στη διάσταση «από την κούνια έως τον τάφο».
Και η Τζένιφερ Σκιούμπα απάντησε: «Το να κάνεις μωρά, να δημιουργείς περισσότερους ανθρώπους, δεν σε φέρνει πραγματικά σε αυτό που νομίζεις ότι χρειάζεσαι».
Και εξηγεί γιατί:
«Συνήθως, αυτό που ενδιαφέρει του ανθρώπους είναι η οικονομική ανάπτυξη. Θα είναι αυτοί παραγωγικοί πολίτες που θα έχουν τις δεξιότητες που νομίζεις ότι χρειάζονται; Ίσως όχι. Και έτσι θέλεις τους μεγαλύτερους δυνατούς αριθμούς. Υπάρχουν τόσοι πολλοί άνθρωποι που έχουν μείνει πίσω στον κόσμο μας που συρρικνώνεται. Μου είναι σαφές ότι οι αριθμοί δεν είναι το πρόβλημα».
Και στην παρατήρηση της δημοσιογράφου ότι «είναι πιο εύκολο να λες συνθήματα για να γεννηθούν περισσότερα μωρά, από το να σκεφτείς τι χρειάζονται οι άνθρωποι όταν μεγαλώνουν», σημειώνει:
«Αυτό είναι ένα μεγάλο εμπόδιο για να προχωρήσουμε μπροστά. Πώς μοιάζει να ακμάζεις ως κοινωνία ηλικιωμένων; Δεν έχουμε εικόνες για αυτό. Υπάρχει τόση πολλή αρνητικότητα και υπάρχει φόβος. Επειδή αυτή η συνολική δημογραφική μετατόπιση είναι άγνωστη και συνήθως φοβόμαστε αυτό που δεν γνωρίζουμε».
