Politica 89.8
Υπήρξε γεν. γραμματέας που έκανε τον ΟΗΕ να… λειτουργεί έστω για λίγο;
Δύσκολα θα έλεγε κανείς σήμερα ότι ο γ.γ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, γίνεται σεβαστός από τις υπερδυνάμεις ΗΠΑ και Ρωσία. Το δε Ισραήλ μάλιστα κατηγορεί τον ΟΗΕ για αντισημιτισμό, μπλοκάροντας τη βοήθεια προς τη Γάζα. Καμία μεγάλη σύγκρουση δεν αφήνει περιθώρια στον Γκουτέρες, ώστε να παρέμβει ουσιστικά Ήταν όμως πάντα έτσι;
Ο ιστορικός Thant Myint-U αποκάλυψε νέα στοιχεία για τη θητεία του Βιρμανού γ.γ. του ΟΗΕ Ου Θαντ σε μια ταραγμένη εποχή των διεθνών σχέσεων. Στο βιβλίο του «Peacemaker: U Thant and the Forgotten Quest for a Just World» ο ιστορικός ρίχνει φως στην κρίση των πυραύλων της Κούβας.
Παρά τις δυσκολίες της εποχής, καθότι πρώτος Ασιάτης γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, ο Ου Θαντ, βρέθηκε στα καλύτερά του ως μεσολαβητής ανάμεσα στις δύο παγκόσμιες δυνάμεις, αναφέρει στο Foreign Policy η ιστορικός του Πανεπιστημίου Πρίνστον, Bronwen Everill.
Υπενθυμίζεται ότι στις 16 Οκτωβρίου 1962, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Φ. Κένεντι έμαθε ότι η ΕΣΣΔ δημιουργοήσε βάσεις πυραύλων στην Κούβα. Σοβιετικά πλοία κατευθύνονταν προς το νησιωτικό κράτος, 90 μίλια από τις ακτές της Φλόριντα, «φορτωμένα με πυραύλους και πυρηνικές κεφαλές».
Η παρέμβασή του στη Κρίση των Πυραύλων
Ο Κένεντι και η ομάδα του αποφάσισαν ότι η πιο αποτελεσματική αντίδραση -και εκείνη που δεν θα ρίσκαρε την έναρξη πυρηνικού πολέμου- θα ήταν ένας ναυτικός αποκλεισμός της Κούβας.
Σε απάντηση, ο Σοβιετικός πρωθυπουργός Νικήτα Χρουστσόφ εξουσιοδότησε τη χρήση ατομικών όπλων για να αποτραπεί αμερικανική εισβολή στην Κούβα.
Καθώς η ένταση ανάμεσα στον Κένεντι και τον Χρουστσόφ κλιμακωνόταν, με τον καθένα να θέλει πρώτα να υποχωρήσει ο άλλος, ο Βιρμανός γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, U Thant, ελιγμίστηκε ώστε να αναλάβει ρόλο διαμεσολαβητή.
Δίχως να έχει εντολή από το Συμβούλιο Ασφαλείας, ο ίδιος στράφηκε στους Αφρικανούς και Ασιάτες αντιπροσώπους για στήριξη. Με τη δική τους κάλυψη προσέγγισε και τις δύο υπερδυνάμεις, επιδιώκοντας «την αποκλιμάκωση των εντάσεων και τη δημιουργία παραθύρου για διπλωματία».
Σπεύδοντας από τη Νέα Υόρκη στην Αβάνα, διαχειριζόμενος τηλεφωνήματα και καταστρώνοντας στρατηγική με εκπροσώπους των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, οι προσπάθειές του απέδωσαν. Αποτράπηκε ένας παγκόσμιος πυρηνικός πόλεμος.
Μπορούσε να δει τι ήθελε η καθεμία, πώς αυτό εντασσόταν στη συνολική στρατηγική τους, αλλά και στις εγχώριες πολιτικές πιέσεις και στα προσωπικά στυλ ηγεσίας, λέει η Everill.
«Ο χειρισμός του στην κρίση των πυραύλων της Κούβας ήταν ασύγκριτος, και κατάφερε να τοποθετήσει τον ΟΗΕ ως μια ιδιαίτερη δύναμη στον κόσμο κατά τη διάρκεια της κρίσης, αναγνωρίζοντας ότι «και για τον Χρουστσόφ και για τον Κένεντι ήταν πολύ προτιμότερο να αποδεχθούν μια έκκληση που προερχόταν από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, παρά να αποδεχθούν τελεσίγραφο από τον άλλον», αναφέρει η ιστορικός.
Σε μια δύσκολη περίοδο
Όταν ο δεύτερος γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Νταγκ Χάμαρσκελντ, σκοτώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1961 –πιθανότατα με εμπλοκή αμερικανικών υπηρεσιών- ψύχραιμος και πραγματιστής ο Θαντ ήταν καλύτερη επιλογή τόσο για τους Σοβιετικούς όσο και για τους Αμερικανούς.
Στην αίγλη της επιτυχίας του στην κρίση των πυραύλων της Κούβας, ο Θαντ έκανε τον ΟΗΕ ελκυστικό, διοργανώνοντας επίσημα δείπνα και συμβάλλοντας σε μια αναδυόμενη κοινωνική σκηνή της Νέας Υόρκης όπου «καθηγητές, θεατρικοί συγγραφείς και πολιτικοί» ανακατεύονταν με διπλωμάτες του ΟΗΕ, τονίζει η Everill.
Ο Thant Myint-U περιγράφει μια κοσμοπολίτικη σκηνή του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, όχι όμως χωρίς τριβές. Πριν από τον Thant, «οι περισσότεροι ανώτατοι αξιωματούχοι της Γραμματείας δεν είχαν υπηρετήσει ποτέ υπό κάποιον που να μην είναι λευκός».
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Θαντ και άλλοι διπλωμάτες του ΟΗΕ από μη λευκές χώρες δυσκολεύονταν να βρουν στέγη στην πόλη, καθώς ιδιοκτήτες ακινήτων εμπόδιζαν Αφρικανούς και Ασιάτες αξιωματούχους να νοικιάσουν τα διαμερίσματά τους.
Ποιοί τον σαμποτάρισαν
Ωστόσο, τα ίδια χαρακτηριστικά που υπηρέτησαν τόσο καλά τον Thant στην κρίση της Κούβας κατέληξαν να τον υπονομεύσουν την επόμενη δεκαετία, όπως αναφέρεται στο Foreign Policy.
Καθώς οι κρίσεις της εποχής ξέσπαγαν ανά τον πλανήτη -Κονγκό, Βιετνάμ, Ισραήλ-Παλαιστίνη, Ινδία-Πακιστάν, Μπιάφρα, Μπανγκλαντές- ο ΟΗΕ δυσκολεύτηκε να είναι ταυτόχρονα υπέρμαχος της κυριαρχίας των νέων κρατών – πρώην αποικιών και εκπρόσωπός τους σε εκκλήσεις για παρέμβαση.
Αντιμετωπίζοντας τον Εμφύλιο Πόλεμο της Νιγηρίας (1967–1970), για παράδειγμα, ο Θαντ επεσήμανε ότι οι ηγέτες των νέων ανεξάρτητων κρατών της Αφρικής «αγανακτούν περισσότερο… με τη συγκαταβατική ή πατερναλιστική στάση από έξω», όταν ηγεμόνες και πρώην αποικιακές δυνάμεις τους αντιμετώπιζαν «ως παιδιά που δεν ξέρουν να χειρίζονται τις υποθέσεις τους».
Όμως και η αδράνεια είχε ρίσκο. Στον Πόλεμο Ανεξαρτησίας του Μπανγκλαντές (1971) υπήρχαν πιέσεις προς τον ΟΗΕ να κάνει κάτι», αλλά ο Θαντ δεν είχε την αρμοδιότητα να το πράξει.
Σύμφωνα με τον Thant Myint-U στον Θαντ πήγαινε κόντρα ο Χένρι Κίσιγκερ ο οποίος αντιτασσόταν στον Θαντ όχι μόνο ως προς την προσέγγιση: Σύμφωνα με τον Thant Myint-U, καθώς οι επανειλημμένες προσπάθειες του γενικού γραμματέα να διαπραγματευθεί ειρήνη στο Βιετνάμ είχαν σχεδόν ευοδωθεί το καλοκαίρι του 1968, ο Κίσινγκερ, γνωρίζοντας ότι η ειρήνη θα ναυαγούσε τις πιθανότητες του Νίξον για νίκη στις εκλγές, σιωπηρά τορπίλισε τις συνομιλίες.
Επίσης, στις αραβοϊσραηλινές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, ο Κίσινγκερ «έβλεπε το Ισραήλ ως πολύτιμο πιόνι που θα ανέκοπτε κάθε σοβιετική προέλαση» στην περιοχή, ενώ ο Θαντ θεωρούσε ότι η ειρήνη θα σήμαινε πως «τα ίδια τα αραβικά κράτη θα επιδίωκαν να μειώσουν την εξάρτησή τους από τη Μόσχα».
«Όμως ο Θαντ και ο ΟΗΕ είχαν μικρή ισχύ για να εξαναγκάσουν την κυβέρνηση Νίξον. Η επιτυχία του Θαντ ως ειρηνοποιού εξαρτιόταν περισσότερο από τη διάθεση των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ να συναινέσουν παρά από τις δεξιότητές του ως διπλωμάτη» καταλήγει η Αμερικανίδα ιστορικός.
