Politica 89.8
3η Σεπτεμβρίου: Το κίνημα κατά του βασιλιά Όθωνα και το πρώτο Σύνταγμα
Στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, στο μυαλό των περισσοτέρων, η 3η Σεπτεμβρίου είναι συνυφασμένη πολύ περισσότερο με την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος, στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, παρά με την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843.
Η 3η Σεπτεμβρίου 1843 ήταν η ημέρα που πολιτικοί, λαός και στρατός συγκεντρώθηκαν έξω από τα βασιλικά ανάκτορα της Αθήνας και εξεγειρόμενοι απέναντι στην απολυταρχική μοναρχία, απαίτησαν από τον βασιλιά Όθωνα τη θέσπιση Συντάγματος. Για τον λόγο αυτόν, εξάλλου, η ως τότε Πλατεία Ανακτόρων ή Παλατιού, απέκτησε το σημερινό της όνομα, πλατεία Συντάγματος.
Η επανάσταση
Όπως γράφει στο «ΒΗΜΑ» της 5ης Σεπτεμβρίου 1993, ο ομότιμος, σήμερα, καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αντώνης Λιάκος, στις 3 Σεπτεμβρίου 1843 «ένα κίνημα στρατού και πολιτών, μετά από συμφωνία και των τριών κομμάτων, ανάγκασε τον Όθωνα να παραχωρήσει σύνταγμα.
»Συγκλήθηκε Εθνική Συνέλευση η οποία εκπόνησε το σύνταγμα του 1844 που καθιέρωσε τη συνταγματική μοναρχία. Το σύνταγμα ήταν προϊόν συμφωνίας βασιλιά και αντιπροσώπων του λαού.
Aπεικόνιση του συγκεντρωμένου πληθούς, πολιτών και στρατού έξω από τα Ανάκτορα του βασιλιά Όθωνα (σημερινή Βουλή).
Το Σύνταγμα
»Τη νομοθετική εξουσία την μοιραζόταν ο βασιλιάς, η Βουλή και η Γερουσία. Οι γερουσιαστές διορίζονταν ισοβίως από το βασιλιά. Οι υπουργοί είχαν την ευθύνη των βασιλικών πράξεων, αλλά δεν αναγνωριζόταν η πολιτική τους ευθύνη έναντι της Βουλής.
»Κατοχυρώνονταν οι ατομικές ελευθερίες, η δικαιοσύνη όμως πήγαζε από το βασιλιά ο οποίος διόριζε τους δικαστές. Το σύνταγμα ήταν συντηρητικό. Προϊόν συγκερασμού. Άλλωστε περισσότερη δημοκρατία νομιζόταν “επικίνδυνος εις νεαρά προς τον πολιτισμόν έθνη”.
»Το σύνταγμα δεν ευτύχησε. Ο βασιλιάς επενέβαινε στις βουλευτικές εκλογές, στο σχηματισμό κυβερνήσεων, παραβίαζε τις ελευθερίες Τύπου και πολιτών. Αναδείχτηκε ως πρωθυπουργός ο Κωλέττης, ο οποίος παγίωσε τα χαρακτηριστικά όχι μόνο της περιόδου που ακολούθησε, αλλά και της τέχνης της πολιτικής στην Ελλάδα: διαφθορά, ρουσφέτι, αυθαιρεσία και εθνικές μεγαλαυχίες. (…)
Το κίνημα του 1862
»Σε δύο δεκαετίες, στις 10 Οκτωβρίου 1862, ένα νέο κίνημα, και πάλι με τη συμμετοχή στρατού και πολιτών αλλά με πολύ ευρύτερη λαϊκή συμμετοχή και μετά από τοπικές εξεγέρσεις και αιματηρές διώξεις, ανέτρεψε τον Όθωνα και κατάργησε τα δικαιώματα της πρώτης δυναστείας.
»Η πολιτειακή μεταβολή του 1862 ήταν κατά πολύ ριζοσπαστικότερη του 1843. Το σύνταγμα που προέκυψε περιέλαβε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, όλες οι εξουσίες πήγαζαν από το έθνος, καταργήθηκε η Γερουσία και καθιερώθηκε η ανδρική καθολική ψηφοφορία, νεωτερισμός αξιοσημείωτος σε σχέση με τα συνταγματικώς κρατούντα στην Ευρώπη.
»Το σύνταγμα αυτό αποδείχθηκε μακροβιότατο (αναθεωρήθηκε το 1911) και με την “αρχή της δεδηλωμένης” (1875) εισήχθη το κοινοβουλευτικό σύστημα στην Ελλάδα. Για μισό αιώνα, δηλαδή για τη μεγαλύτερη χρονικά συμπαγή περίοδο της Ιστορίας μας, η Ελλάδα είχε πολιτικό βίο συνταγματικά αδιατάρακτο, χωρίς διώξεις πολιτικών αντιπάλων και παραβιάσεις πολιτικών δικαιωμάτων, τουλάχιστον κραυγαλέες.
Μνήμη
»Παρ’ όλα αυτά κανείς δεν θυμάται πια τη 10η Οκτωβρίου. Ούτε δρόμοι της αφιερώθηκαν, ούτε τραγούδια. Αντίθετα η 3η Σεπτεμβρίου έγινε σύμβολο και εντάχθηκε στην εθνική μνήμη. Βέβαια η γένεση των συμβόλων δεν υπόκειται στη λογική. Έχει όμως την εξήγησή της.
»Οι παραβιάσεις των αρχών της 3ης Σεπτεμβρίου από το Παλάτι τις μετέβαλλαν σε ένα αίτημα με ανανεούμενη ισχύ. Το γεγονός αποσπάστηκε έτσι από τα συγκεκριμένα ιστορικά συμφραζόμενα και αντιπροσώπευε τη δημοκρατική αντίσταση εναντίον του Παλατιού και του ξενισμού που νόθευαν την κοινοβουλευτική θέληση και ακρωτηρίαζαν τις δημοκρατικές ελευθερίες.
»Ο μύθος ανανεωνόταν γιατί οι αιτίες, ως το 1967, δεν έλειψαν. Με την ανακάλυψη του Μακρυγιάννη, το “1843” απορρόφησε το πνεύμα της εθνικής – λαϊκής παράδοσης και έγινε στοιχείο της. Ακόμη και το ΠΑΣΟΚ, στην ημερομηνία και στο συμβούλιο της 3ης του Σεπτέμβρη, καρφίτσωσε τη διακήρυξή του».
