Politica 89.8
Δημογραφικό: Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης που μπήκε στο συρτάρι, τα «μάταια» επιδόματα και τα φωτεινά παραδείγματα
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το δημογραφικό, το πρώτο στο είδος του στην Ευρώπη, ανακοινώθηκε με ηχηρό τρόπο από την κυβέρνηση και συγκεκριμένα από την τότε υπουργό Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Σοφία Ζαχαράκη (την οποία διαδέχτηκε η Δόμνα Μιχαηλίδου), τον Οκτώβριο του 2024, με ορίζοντα δράσης τη δεκαετία 2025-2035. Ομως, εκτός από κάποιες διεργασίες που είχαν προηγηθεί των ανακοινώσεων, η δημόσια διαβούλευση δεν έχει ξεκινήσει εδώ και σχεδόν έναν χρόνο. Το σχέδιο κατέληξε στο συρτάρι.
Αυτή είναι μια χρήσιμη πληροφορία για να θυμόμαστε σήμερα που με αφορμή την έναρξη της σχολικής χρονιάς, η συζήτηση για το δημογραφικό επανέρχεται εμφαντικά στη δημόσια σφαίρα, με ειδήσεις όπως ότι 38 σχολεία στην Ηπειρο βάζουν λουκέτο λόγω έλλειψης μαθητών.
Η Αλεξάνδρα Τραγάκη, καθηγήτρια Οικονομικής Δημογραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και βασική δημιουργός του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για το δημογραφικό, το οποίο διαρθρώνεται σε πέντε άξονες και περιλαμβάνει δεκάδες (μικρότερες και μεγαλύτερες) παρεμβάσεις, εξηγεί πως το πρόβλημα είναι βαθύτερο και απαιτεί δομικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των Ελλήνων, αλλαγές που πρέπει να ενορχηστρωθούν από την Πολιτεία, η οποία έχει επιδείξει μια διαχρονική απροθυμία να εφαρμόσει -για λόγους οικονομικούς αλλά και τόλμης απέναντι στη λήψη ορισμένων αποφάσεων- τα απαιτούμενα μέτρα.
«Η χώρα μας βρίσκεται πολύ χαμηλά στις γεννήσεις και πολύ ψηλά στον δείκτη γήρανσης» λέει η κ. Τραγάκη, τονίζοντας πως το πρόβλημα είναι πανευρωπαϊκό.
«Η Ευρώπη δεν μπορεί να ορθοποδήσει εύκολα. Ισως οι γεννήσεις που είχαμε πιο παλιά να μην ανακάμψουν ποτέ. Για να αναπληρώσουμε τους θανάτους και να σταματήσει η μείωση του πληθυσμού πρέπει κάθε Ελληνίδα να κάνει 2,7 παιδιά. Καμία ανεπτυγμένη χώρα δεν έχει αυτές τις γεννήσεις, εκτός από το Ισραήλ».
Η ρίζα του προβλήματος
Αντίθετα με την ευρεία αντίληψη πως το δημογραφικό είναι πρόβλημα των τελευταίων 15 ετών, η αλήθεια είναι σύμφωνα με την κ. Τραγάκη, ότι οι ρίζες του δημογραφικού βρίσκονται στις αρχές της δεκαετίας του ’80.
«Κατά την προσωπική μου άποψη, η αλλαγή στο δημογραφικό συμπίπτει με δύο γεγονότα: την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ και την την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία» ξεδιπλώνει το νήμα η κ. Τραγάκη. « Τότε, ξεκινάει μια αλλαγή νοοτροπίας στην κοινωνία και παράλληλα μια αλλαγή της κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης χάρις στα ευρωπαικά χρηματοδοτικά προγράμματα- πακέτα Ντελόρ, ΜΟΠ κ.τ.λ».
Το 1987 είναι η πρώτη χρονιά στην Ελλάδα που ο μέσος αριθμός παιδιών ανά γυναίκα πέφτει κάτω από το 1,5.
«Οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης ήταν κάτω από το 2,1 ήδη από τη δεκαετία του ’70. Μέχρι το ’81, ήμασταν από τις λίγες χώρες που διατηρούσαμε υψηλό ποσοστό γεννήσεων. Ομώς σε μόλις έξι χρόνια, το 1987, βρεθήκαμε να είμαστε από τις χώρες με τον χαμηλότερο αριθμό παιδιών. Δηλαδή ήμασταν από τις τελευταίες που πέσαμε κάτω από το 2,1 και από τις πρώτες που πέσαμε κάτω από το 1,5» περιγράφει τις ριζικές αλλαγές που συνέβησαν στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’80, η κ. Τραγάκη.
Καθώς όμως οι γεννήσεις παρέμεναν ακόμα σαφώς περισσότερες από τους θανάτους (σταθερά άνω των 100.000) και ο πληθυσμός δεν μειωνόταν, χάρις και στο μεταναστευτικό ρεύμα που δέχθηκε η Ελλάδα τη δεκαετία του 1990, η Πολιτεία είχε άγνοια για το θέμα. «Ετσι, ενώ το πρόβλημα ξεκίνησε από τη μείωση των γεννήσεων, σήμερα έχει γίνει πρόβλημα μείωσης του πληθυσμού. Ο πληθυσμός μειώνεται επειδή μειώνεται ο αριθμός των νέων ανθρώπων» εξηγεί η κ. Τραγάκη.
Οι γυναίκες προχώρησαν αλλά όχι και η κοινωνία μαζί τους
Γιατί όμως οι γενιές των builders και των baby boοmers έκαναν περισσότερα από δύο παιδιά, επιλογή που δεν υιοθέτησαν οι επόμενες γενιές Ευρωπαίων;
«Ισως γιατί δεν είχαν άλλες επιλογές. Ισως γιατί το στίγμα του να μην παντρευτείς και να μην κάνεις οικογένεια ήταν μεγάλο. Υπήρχε έντονη κοινωνική πίεση» δίνει μια ερμηνεία η κ. Τραγάκη, προσθέτοντας πως:
«Οι άνθρωποι των παλαιότερων γενεών οι οποίοι έζησαν πολέμoυς, μεγάλωσαν με την πεποίθηση ότι ήταν εθνικό χρέος να κάνουν παιδιά».
Και τι είναι αυτό που ώθησε τους ανθρώπους στη δεκαετία του ’80 να αποποιηθούν το παραπάνω αξιακό σύστημα;
«Ιδεολογικά μιλώντας, οι Ελληνες απομακρύνθηκαν εκείνη τη δεκαετία από το συντηρητικό μοντέλο ζωής. Η χειραφέτηση της γυναίκας έγινε κορυφαίο ζητούμενο. Ο ρόλος της γυναίκας άλλαξε. Αυτό ήταν μια σπουδαία κατάκτηση. Το πρόβλημα ήταν πως δεν άλλαξε παράλληλα ο ρόλος του άνδρα. Το κομμάτι της δουλειάς στο σπίτι και της ανατροφής των παιδιών, δεν μοιράστηκε ισόποσα στο ζευγάρι. Ούτε όμως και το κράτος κάλυψε κάποιες από τις βασικές ανάγκες που κάλυπτε η γυναίκα μέχρι τότε που λέγαμε ότι οι γυναίκες ασχολούνται «με τα οικιακά». Οταν λοιπόν σε μια οικογένεια υπάρχουν δουλειές που δεν έχουμε ποιος να τις κάνει, αναγκαστικά μειώνουμε τον αριθμό των παιδιών».
«Εν ολίγοις, έχουμε λιγότερα παιδιά γιατί δεν μπορούμε να μεγαλώσουμε περισσότερα. Δεν υπήρξε δηλαδή υποστήριξη στη διαδικασία αλλαγής ρόλων. Αλλαξε ο ρόλος της γυναίκας αλλά κανενός άλλου».
Ετσι, τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, η Ελλάδα έχασε την κρίσιμη ευκαιρία να αντιμετωπίσει τη δημογραφική πρόκληση, μιας και ακόμα τότε η ηλικιακή δομή του πληθυσμού μας, ήταν προς όφελος μας (είχαμε αρκετούς νέους). Πια, με πολύ πιο γερασμένο πληθυσμό, το εγχείρημα έχει γίνει πολύ δύσκολο. «Τώρα, η εξίσωση είναι δυσεπίλυτη: συρρικνωμένο εργατικό δυναμικό, μικρότερο καταναλωτικό κοινό, μικρότερη δυνατότητα ανάπτυξης και μια οικονομία που δεν μπορεί να είναι ανταγωνιστική», περιγράφει την τωρινή εικόνα η κ. Τραγάκη.
Σε κάθε περίπτωση, η ίδια τονίζει πως είναι λανθασμένη η αντίληψη ότι φταίει αποκλειστικά η οικονομική κρίση του 2010 για την υπογεννητικότητα στην Ελλάδα.
«Το ότι από το 2011 άρχισε να μειώνεται πιο γρήγορα ο πληθυσμός είναι αποτέλεσμα της διεργασίας που περιγράψαμε παραπάνω. Αυτό που πρόσθεσε στην εξίσωση η κρίση είναι η εκροή, το brain drain. Το να φεύγουν απο τη χώρα νέοι άνθρωποι είναι κακό, όχι μόνο απο οικονομικής άποψης αλλά και δημογραφικά, γιατί οι άνθρωποι αυτοί κάνουν τα παιδιά τους αλλού. Χάνουμε γεννήσεις».
Απουσία υποστηρικτικών δομών, «μάταια» επιδόματα και εργασιακή επισφάλεια
Συμπυκώνοντας τη λάθος θεώρηση μας απέναντι στο θέμα η κ. Τραγάκη λέει τα εξής: «οι γεννήσεις δεν θα αυξηθούν στοχεύοντας στις γεννήσεις. Οι γεννήσεις δεν θα αυξηθούν με επιδόματα. Οι γεννήσεις δεν θα αυξηθούν λέγοντας στους νέους: Είστε εγωιστές. Εμείς κάναμε παιδιά ενώ περπατούσαμε ξυπόλυτοι και ζούσαμε σε ένα πολύ μικρότερα σπίτια από αυτό που ζείτε εσείς τώρα». Οι γεννήσεις θα αυξηθούν όταν υπάρχει ένα περιβάλλον αισιοδοξίας και όταν οι νέοι έχουν διασφαλίσει το επίπεδο ζωής που απαιτεί από η κάθε εποχή».
Η ανασφάλεια των νέων κατά την κ. Τραγάκη, πηγάζει από το γεγονός ότι δεν μπορούν να φτάσουν στο επίπεδο ζωής που επιθυμούν. Σκέφτονται: «Δεν μπορώ να έχω το επίπεδο ζωής που επιθυμώ, ήδη χωρίς παιδιά, πώς θα τα καταφέρω με παιδιά;». Ενα βασικό που χρειάζονται οι σημερινές νέες οικογένειες είναι το να μην εξαρτώνται από τις δικές τους οικογένειες (κατά βάση τις γιαγιάδες), για να φυλάνε τα παιδιά.
«Οι χώρες που δεν είδαν μεγάλη μείωση των γεννήσεων είναι αυτές που κατάφεραν την κρίσιμη στιγμή να δημιουργήσουν υποδομές, όπως το να πηγαίνουν τα παιδιά από σαράντα ημερών σε βρεφικούς σταθμούς» σημειώνει η κ. Τραγάκη.
Και προσθέτει:
«Είναι σκανδαλώδες το ότι στην Ελλάδα οι βρεφονηπιακοί σταθμοί εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα προγράμματα ΕΣΠΑ, αντί να είναι αναπόσπαστο μέρος του τακτικού προϋπολογισμού».
Γι’ αυτό και κατά την ίδια, η λύση δεν είναι να αυξηθεί το επίδομα από τα 2.000 ευρώ για κάθε παιδί στα 2.500 ευρώ για το τρίτο παιδί. «Καταρχάς, είδαμε στην πράξη πως τα επιδόματα στις περισσότερες των περιπτώσεων, καταλήγουν στους μαιευτήρες ως πληρωμή στους ίδιους ή στα ιδιωτικά μαιευτήρια, αντί της επιλογής δηλαδή ενός δημόσιου μαιευτηρίου.
«Τα επιδόματα είναι χρήματα που πέφτουν στο πηγάδι» λέει η κ. Τραγάκη.
Αυτό που χρειάζονται οι πολίτες που επιθυμούν να κάνουν οικογένεια είναι κατά την κ. Τραγάκη ένα πλαίσιο. «Τα ωράρια, το οποίο είναι μια νευραλγική παράμετρος για τη δημιουργία οικογένειας, παραμένουν εξαιρετικά δύσκολα στην Ελλάδα. Στον ιδιωτικό τομέα οι εργαζόμενοι πρέπει συνεχώς να τα διεκδικούν σε σχέση με την προσωπική τους ζωή και την οικογένειά τους».
Την ίδια στιγμή, απαιτείται ενίσχυση της απασχόλησης όλων των κοινωνικών ομάδων που υποεκπροσωπούνται- γυναίκες, νέοι, πολίτες άνω των 55 ετών.
«Σήμερα, όποιος άνω των 55 ετών χάσει τη δουλειά του, απλώς δεν ξαναβρίσκει άλλη. Και όμως, αυτοί οι άνθρωποι είναι αυτοί που έχουμε σε πλεόνασμα τώρα. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να τους «αφήνουμε απ έξω»» τονίζει η κ. Τραγάκη.
Η απαραίτητη πια ευζωία των ηλικιωμένων
Ενα άλλο πολύ βασικό εργαλείο αντιμετώπισης του δημογραφικού είναι τα προγράμματα προληπτικής ιατρικής για τους πολίτες. «Πρέπει να αρχίσουμε πια να γερνάμε καλύτερα και επίσης να διαχειριζόμαστε καλύτερα τους ηλικιωμένους μας» εξηγεί η κ. Τραγάκη, αναφέροντας πως αυτό μπορεί να γίνει μέσα από ένα ευρύ πλέγμα δράσεων, με κορυφαία την ανακουφιστική φροντίδα των ηλικιωμένων.
Η ίδια περιγράφει την κατάσταση με την οποία είναι σήμερα αντιμέτωποι πολλοί πολίτες μέσης ηλικίας: «Οι γονείς των ανθρώπων που σήμερα είναι 40 ετών, δηλαδή οι άνθρωποι που γίνονται σήμερα σε μεγάλο βαθμό γονείς, έχουν μεγαλώσει και δεν υπάρχει πλαίσιο φροντίδας για αυτούς. Αν ένας άνθρωπος 70 και 80 ετών είναι καθηλωμένος στο σπίτι, με άνοια για παράδειγμα, αυτός που θα τον φροντίσει είναι το παιδί του, όχι η Πολιτεία. Τα όποια προγράμματα, όπως για παράδειγμα το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» αφορούν κυρίως απόρους και ανθρώπους που βρίσκονται σε εξαιρετικά δυσμενή θέση».
«Το ότι μια σημαντική μερίδα πολιτών επιφορτίζεται με τη φροντίδα των γονέων αποτελεί μια τροχοπέδη στην απόκτηση δικής τους οικογένειας».
Η απαραίτητη τοπική ανάπτυξη και μερικά ωραία παραδείγματα
Οσο το μεγαλύτερο κομμάτι των Ελλήνων συγκεντρώνεται στην πρωτεύουσα, το δημογραφικό δεν θα λύνεται. Αυτό υποστηρίζει η κ. Τραγάκη τονίζοντας πως από όλες τις απόψεις, η Αθήνα είναι μια πόλη που δεν ευνοεί τη δημιουργία οικογένειας.
«Δεν χωράμε πια στην Αθήνα. Τα καλοκαίρια είναι τόσο ζεστή που γίνεται αβίωτη. Το κυκλοφοριακό, μας κρατάει για ώρες μακριά από τα σπίτια μας» εξηγεί η κ. Τραγάκη προσθέτοντας όμως πως δεν υπάρχουν εύκολες, παραμυθένιες λύσεις.
Οπως λέει: «Νιώθω ότι υπάρχουν άνθρωποι γύρω στα 40 είναι έτοιμοι να φύγουν από την Αθήνα αν τους δώσουμε εναλλακτικές. Ομως, δεν είμαι της άποψης ότι λύσεις του τύπου ‘Φουρνά’ είναι μακροπρόθεσμες και μπορούν να συγκεντρώσουν κόσμο στην περιφέρεια, κάνοντας τη διαφορά. Δεν αποτελούν πρότυπο που μπορεί να αναπαραχθεί, πρόκειται για μια πολύ συγκεκριμένη περίπτωση. Κάποιες περιοχές απλώς δεν είναι εύκολο πια να κατοικηθούν. Η λύση δεν είναι απλώς να λέμε στους πολίτες «ζήσε στα Αγραφα», η λύση είναι να κάνουμε ανταγωνιστικές τις τοπικές οικονομίες έτσι ώστε να μπορούν οι άνθρωποι που θα πηγαίνουν εκεί να εργαστούν. Η αναβίωση μικρότερων πόλεων που σήμερα μαραζώνουν, πόλεις με υπάρχοντα δίκτυα δρόμων, με υποδομές, με σχολεία, μπορούν να προσελκύσουν Αθηναίους και Θεσσαλονικείς οι οποίοι «μπούχτισαν» από τη δύσκολη ζωή στις μεγάλες πόλεις».
Σε αυτό το σημείο η κ. Τραγάκη δίνει μερικά παραδείγματα.
«Βρέθηκα στις διακοπές μου στον Αη Στράτη. Στο νησί λειτουργεί δημοτικό γυμνάσιο και λύκειο. Δύο παιδιά θα πάνε φέτος στο προνήπιο ενώ 17 φοιτούν στις υπόλοιπες βαθμίδες. Στα Γιάννενα έχει δημιουργηθεί από εταιρείες και επιχειρηματίες μια θερμοκοιτίδα με εργαζόμενους οι οποίοι ασχολούνται με τους υπολογιστές. Ανθρωποι έχουν μετακομίσει εκεί και έφτιαξαν τις οικογένειες τους».
Και τι συνέβη στον Αη Στράτη; Ο δήμαρχος του νησιού, Κωνσταντίνος Σινάνης εξηγεί στο in: «Φροντίσαμε να βρούμε δουλειές στις γυναίκες που έμειναν έγκυες. Είναι και οι δύο νύφες στο νησί μας. Η μία έγινε αντιδήμαρχος και η δεύτερη εργάζεται στην εταιρεία που διαχειρίζεται την ανακύκλωση και τα σκουπίδια στον Αη Στράτη».
Πίσω, στις λύσεις του προβλήματος, κατά την κ. Τραγάκη, απαιτείται δυναμική υιοθέτηση της πρακτικής της τηλεργασίας, την οποία η χώρα μας βιάστηκε να απεκδυθεί μόλις έληξε η πανδημία.
«Ενώ στις υπόλοιπες χώρες, έχει υιοθετηθεί σε σημαντικό βαθμό, στην Ελλάδα, ο δημόσιος τομέας δεν την δέχεται ενώ και στον ιδιωτικό, μικρή μερίδα εταιρειών την προσφέρει στους εργαζόμενους της» σημειώνει η κ. Τραγάκη, τονίζοντας όμως πως η τηλεργασία, μπορεί να δώσει ώθηση σε εργαζόμενους να μετακομίσουν και να δημιουργήσουν οικογένεια έξω από τις μεγάλες πόλεις.
«Η τηλεργασία γλυτώνει επίσης τους εργαζόμενους από τα έξοδα της μετακίνησης και από χαμένες ώρες στην κίνηση ενώ τους δίνει και προσωπική ηρεμία. Με την τηλεργασία μπορεί κάποιος να μετακομίσει σε μια περιοχή εκτός της μητροπολιτικής Αθήνας, να βρει εκεί ένα πιο οικονομικό σπίτι σε σχέση με τα αβάσταχτα ενοίκια της Αθήνας και έτσι σε ένα πιο οικονομικό και μεγαλύτερο σπίτι να σκεφτεί να κάνει και ένα παιδί. Είναι άλλη μια φηφίδα από τις πολλές που βοηθούν στο να λυθεί ο σύνθετος γρίφος του δημογραφικού».
Ενημέρωση, εκπαίδευση, έρευνα
Τελευταίο, αλλά εξόχως σημαντικό είναι σύμφωνα με την κ. Τραγάκη το τρίπτυχο της ενημέρωσης και εκπαίδευσης των πολιτών αλλά και της έρευνας.
«Πόσες γυναίκες γνωρίζουν ότι μετά τα 35 είναι δύσκολο να συλλάβεις; Συνήθως το μαθαίνουν στην πράξη, με τον δύσκολο τρόπο» σημειώνει η κ. Τραγάκη.
Ο μαιευτήρας Στέφανος Χανδακάς, ιδρυτής της ΑΜΚΕ, HOPE Genesis, λέει μιλώντας στο in: «Τον Μάϊο του 2024, είχαμε παρουσιάσει στην κ. Ζαχαράκη μια έρευνα μας, βασικό εύρημα της οποίας είναι πως οι γυναίκες δεν έχουν ιδέα πόσο πολύ μειώνεται η γονιμότητα τους τη δεκαετία των 40. Παράλληλα, επικρατεί μια ψευδής αντίληψη, ότι μια γυναίκα μπορεί να κάνει παιδί, όποτε το θελήσει ακόμα και στην ηλικία των 50 ετών. Ελάχιστοι λένε ότι αυτά τα επιτυχημένα, «λαμπερά» παραδείγματα αφορούν γυναίκες που έχουν κάνει παιδιά με δωρεά ωαρίων. Το έλλειμα ενημέρωσης απέναντι στα κορίτσια και στις νέες γυναίκες για τις επιλογές τους στο θέμα της γονιμότητας και στη δημιουργία οικογένειας, παραμένει στη χώρα μας ηχηρό».
Η HOPE Genesis είναι μία από αυτές τις πρωτοβουλίες που έχουν αποδώσει καρπούς στη δύσκολη επίλυση του δημογραφικού. Μέσω των υποστηρικτικών της προγραμμάτων (ανάμεσα σε άλλα περιλαμβάνονται δωρεάν παροχές στις έγκυες, δωρεάν θεραπείες υπογονιμότητας, δημιουργία παιδικών σταθμών σε νησιά κ.α), σε 441 απομακρυσμένες περιοχές της Ελλάδας, οι οποίες είχαν ελάχιστες ή καθόλου γεννήσεις πριν από την έναρξη του προγράμματος, έχουν γεννηθεί από το 2018 μέχρι σήμερα, 817 παιδιά. Σε αυτή τη φάση αναμένονται 77 γεννήσεις ενώ δύο παιδιά που γεννήθηκαν με την την υποστήριξη της ΑΜΚΕ, θα κάνουν το σχολικό κουδούνι να ηχήσει ξανά στην Ψέριμμο.
Ο κ. Σινάνης λέει πως η HOPE Genesis έχει βοηθήσει τρεις γυναίκες να γεννήσουν παιδιά στον Αη Στράτη. «Βέβαια, οι γεννήσεις από μόνες τους δεν λύνουν το δημογραφικό» υπογραμμίζει και ο κ. Σινάνης, εξηγώντας πως αυτό που κάνει ο ίδιος είναι να ανοίγει νέες θέσεις εργασίας στο ακριτικό νησί. «Σε αυτή τη φάση, προκηρύσσουμε τρεις νέες θέσεις μόνιμων υπαλλήλων στον Δήμο, ενώ εξετάζουμε, σε συνεργασία με την ΔΥΠΑ τη δημιουργία ενός προγράμματος επιδότησης, διετούς ή τριετούς, για να μπορούμε να κρατάμε και τον χειμώνα στο νησί κάποιους ανθρώπους που εργάζονται το καλοκαίρι στην εστίαση. Επίσης ανοίγει βενζινάδικο στο νησί. Εχουμε και εκεί μία νέα θέση εργασίας».
Οσον αφορά την εκπαίδευση: «η έμφυλη συνεργασία και ειδικά μέσα στο σπίτι πρέπει να αποτελεί κομμάτι της εκπαίδευσης από τις μικρές ηλικίες» προσθέτει η κ. Τραγάκη.
Τέλος, σύμφωνα με την ίδια, η Ελλάδα δεν συμμετέχει δυστυχώς σε σχετικές ευρωπαικές έρευνες για το δημογραφικό, γεγονός που δεν επιτρέπει τη λήψη πολιτικών αποδάσεων στηριγμένες σε εμπειρικά δεδομένα (evidence based policies).
«Η εικόνα της Πολιτείας σταματά σε απλοϊκές αντιλήψεις όπως το ότι οι γυναίκες δεν κάνουν παιδιά επειδή σπουδάζουν επί πολλά συναπτά έτη» λέει η κ. Τραγάκη.
Και καταλήγει: «Την εντύπωση που έχουμε για τις κοινωνικές εξελίξεις τη διανείζομαστε από άλλες χώρες. Και προσπαθούμε λανθασμένα να κάνουμε να δουλέψουν προτάσεις που έχουν με επιτυχία εφαρμοστεί αλλού, σε κοινωνίες με άλλες αντιλήψεις και κοινωνικές δομές. Ενα παράδειγμα: το ολοήμερο σχολείο είναι εκπληκτικό στη Φινλανδία. Τι γίνεται όμως στο σχολείο της Φινλανδίας, στο οποίο μένουν τα παιδιά μέχρι τις 18.00 το απόγευμα; Θαύματα, είναι η απάντηση. Στην Ελλάδα κρατάς τα παιδιά εγκλωβισμένα στο ίδιο θρανίο, στην ίδια καρέκλα, επί 10 ώρες».
