Politica 89.8
Ευρώπη: Πώς η έκρηξη των δισεκατομμυριούχων τροφοδοτεί την ανισότητα και απειλεί τη δημοκρατία
Και αυτό, γιατί η ακραία συσσώρευση πλούτου τροφοδοτεί την ανισότητα, αποσταθεροποιεί τις οικονομίες και υπονομεύει τη δημοκρατία, κάτι που είναι εμφανές και στην Ευρώπη.
Το 2024, ο πλούτος των 440 δισεκατομμυριούχων της Ευρώπης αυξανόταν κατά σχεδόν 400 εκατομμύρια ευρώ κάθε μέρα, ενώ ένας νέος δισεκατομμυριούχος εμφανιζόταν σχεδόν κάθε εβδομάδα. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη διάχυτη ανησυχία των Ευρωπαίων που αγωνίζονται να ανταποκριθούν στο κόστος διαβίωσης. Ωστόσο, πρόκειται για ένα παγκόσμιο ζήτημα: ενώ ο κόσμος μπορεί σύντομα να έχει πέντε τρισεκατομμυριούχους, τα παγκόσμια ποσοστά φτώχειας παραμένουν στάσιμα.
Καθώς οι δισεκατομμυριούχοι αποκτούν δυσανάλογη επιρροή στην πολιτική, τα μέσα ενημέρωσης και τον δημόσιο διάλογο, το χάσμα μεταξύ των ισχυρών και της υπόλοιπης κοινωνίας συνεχίζει να διευρύνεται
Η πρόσφατη αναταραχή στην αμερικανική πολιτική προσφέρει μια προειδοποίηση για το τι μπορεί να συμβεί όταν ο ακραίος πλούτος μένει ανεξέλεγκτος. Από τον μη εκλεγμένο Έλον Μασκ που έλαβε θέση στο υπουργικό συμβούλιο του Ντόναλντ Τραμπ, μέχρι τη διάχυτη επιρροή των δισεκατομμυριούχων και των εταιρειών και στα δύο μεγάλα πολιτικά κόμματα, ακόμη και στο δικαστικό σώμα – οι διαβρωτικές επιπτώσεις του ακραίου πλούτου στη δημοκρατία είναι αναμφισβήτητες.
Η συγκέντρωση πλούτου και εξουσίας στα χέρια λίγων διαβρώνει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς
Σε ολόκληρη την Ευρώπη, η συγκέντρωση πλούτου και εξουσίας στα χέρια λίγων ανθρώπων στρεβλώνει τη χάραξη πολιτικής, με αποτέλεσμα χειρότερα οικονομικά αποτελέσματα, εμβάθυνση των ανισοτήτων και διάβρωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς, υπογραμμίζουν δύο κορυφαίοι πολιτικοί οικονομολόγοι του New Economics Foundation (NEF), με άρθρο τους στο Social Europe.
Εάν η Ευρώπη θέλει να αποφύγει την περαιτέρω υπονόμευση της δημοκρατίας και την τροφοδότηση της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας στην ήπειρο, οι πολιτικοί μας πρέπει να αναλάβουν αποφασιστική δράση για την αντιμετώπιση του ακραίου πλούτου.
Η δέσμευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να μελετήσει τη φορολόγηση του πλούτου είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, σχολιάζουν, προσθέτοντας, όμως, ότι πρέπει να υποστηριχθεί από συγκεκριμένες πολιτικές, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης φορολόγησης του πλούτου και της διερεύνησης ενός ορίου ακραίου πλούτου, ως εργαλείο για τη δημοκρατική δέσμευση και την ευρύτερη μεταρρύθμιση της πολιτικής.
Ο ακραίος πλούτος υπονομεύει τη δημοκρατία
Η άνευ προηγουμένου συσσώρευση πλούτου μεταξύ λίγων και «εκλεκτών» έχει εκτεταμένες επιπτώσεις στις δημοκρατικές διαδικασίες. Δισεκατομμυριούχοι όπως ο Έλον Μασκ, ο Τζεφ Μπέζος και ο Μπερνάρ Αρνό αποτελούν το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς ο ακραίος πλούτος μπορεί να επηρεάσει τα εργασιακά δικαιώματα, τις φορολογικές πολιτικές, τις αφηγήσεις των μέσων ενημέρωσης και τα πολιτικά τοπία – όλα εις βάρος των ευρύτερων κοινωνικών συμφερόντων.
Παράλληλα, με τον επίσημο ρόλο του στην κυβέρνηση των ΗΠΑ υπό τον πρόεδρο Τραμπ, ο Μασκ, ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου, χρησιμοποίησε πρόσφατα την πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης X για τη διάδοση παραπληροφόρησης, ιδίως ενόψει των γερμανικών εκλογών. Οι αρχές της Γερμανίας, της Γαλλίας και της ΕΕ ζητούν τώρα πρόσβαση στους αλγορίθμους του X, για να διερευνήσουν τον βαθμό στον οποίο ο Μασκ τους χειραγωγούσε.
Η Amazon, η εταιρεία που ίδρυσε ο Μπέζος – ο δεύτερος πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο – έχει βρεθεί αντιμέτωπη με ελέγχους στην Ευρώπη για αντισυνδικαλιστικές πρακτικές, φοροαποφυγή και κυριαρχία στην αγορά. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι της Amazon έχουν πραγματοποιήσει πολλαπλές απεργίες για να διεκδικήσουν δίκαιους μισθούς και συνθήκες. Η επιχειρηματική αυτοκρατορία του Μπέζος περιλαμβάνει επίσης την Washington Post, όπου έχει χρησιμοποιήσει τη δύναμή του για να διαμορφώνει τις αφηγήσεις των μέσων ενημέρωσης.
Και οδηγεί στον λαϊκισμό και την ακροδεξιά
Ο Γάλλος Αρνό, ο πλουσιότερος άνθρωπος στην Ευρώπη και διευθύνων σύμβουλος της LVMH, έχει επικριθεί για την αξιοποίηση του πλούτου του με στόχο να διαμορφώσει την πολιτική και να φοροδιαφύγει. Εν τω μεταξύ, στην Ουγγαρία, η κυβέρνηση του ακροδεξιού πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν επιτρέπει σε ολιγάρχες που πρόσκεινται στο κυβερνών κόμμα να συσσωρεύουν πλούτο μέσω κρατικών συμβάσεων, διαβρώνοντας τους δημοκρατικούς θεσμούς και εδραιώνοντας τις οικονομικές ανισότητες.
Καθώς οι δισεκατομμυριούχοι αποκτούν δυσανάλογη επιρροή στην πολιτική, τα μέσα ενημέρωσης και τον δημόσιο διάλογο, το χάσμα μεταξύ των ισχυρών και της υπόλοιπης κοινωνίας συνεχίζει να διευρύνεται. Η έρευνα δείχνει ότι μια αύξηση κατά μία μονάδα του συντελεστή GINI, ένα τυπικό μέτρο της εισοδηματικής ανισότητας, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της υποστήριξης των λαϊκιστικών και ακροδεξιών κομμάτων κατά μία ποσοστιαία μονάδα. Αυτή η σχέση μεταξύ ανισότητας και λαϊκισμού υπογραμμίζει πώς ο ακραίος πλούτος τροφοδοτεί την πολιτική απογοήτευση και αποδυναμώνει τον δημοκρατικό ιστό.
Τροφοδοτεί την ανισότητα και δημιουργεί οικονομική αστάθεια
Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Τζόζεφ Στίγκλιτζ, η ανισότητα αποδυναμώνει τη ζήτηση σε ολόκληρη την οικονομία, επειδή οι οικογένειες με χαμηλότερο εισόδημα δαπανούν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους από ό,τι οι οικογένειες με υψηλότερο εισόδημα
. Αυτή η ανισότητα όχι μόνο παρεμποδίζει την τρέχουσα οικονομική δραστηριότητα, αλλά απειλεί και τη μελλοντική ανάπτυξη περιορίζοντας την εργασία, τις ευκαιρίες εκπαίδευσης και την ποιότητα ζωής για τα άτομα που βρίσκονται χαμηλότερα στην κατανομή του εισοδήματος. Επιπλέον, υποστηρίζει ο Στίγκλιτζ, οι κοινωνίες με μεγαλύτερη ανισότητα είναι λιγότερο πιθανό να επενδύσουν σε δημόσια αγαθά που ενισχύουν την παραγωγικότητα, όπως οι μεταφορές, οι υποδομές, η τεχνολογία και η εκπαίδευση.
Αντίθετα, οι μειώσεις φόρων για τους πλούσιους ωφελούν κατά συντριπτική πλειοψηφία τις δικές τους περιουσίες, με ελάχιστο έως καθόλου αντίκτυπο στις θέσεις εργασίας ή στην ευρύτερη οικονομία, όπως διαπίστωσε μελέτη του London School of Economics.
Μάλιστα, η έρευνα έχει δείξει ότι ο μειωμένος πλούτος του ανώτερου 1%, σε συνδυασμό με μεγαλύτερο πλούτο του κατώτερου 99%, έχει θετική επίδραση στις επενδύσεις, την κατανάλωση και την απασχόληση.
Αισχροκέρδεια στα ακίνητα και στεγαστική κρίση
Η ανεξέλεγκτη πολιτική και οικονομική δύναμη των υπερπλουσίων διαστρεβλώνει τη χάραξη πολιτικής και αποσταθεροποιεί την καθημερινή οικονομία. Αυτό δεν είναι πουθενά πιο εμφανές από ό,τι στις αγορές ακινήτων, όπου ο ακραίος πλούτος τροφοδοτεί την κερδοσκοπία, επιβαρύνοντας τους πολίτες.
Στην Ισπανία, η κτηματομεσιτική κερδοσκοπία από υπερπλούσιους επενδυτές και hedge funds έχει επιδεινώσει την κρίση των κατοικιών. Οι κάτοικοι σε πόλεις όπως η Βαρκελώνη και η Μαδρίτη αντιμετωπίζουν την εκτίναξη των ενοικίων στα ύψη. Οι προσπάθειες για την εισαγωγή ελέγχων στα ενοίκια συναντούν την αντίσταση των ισχυρών μεγαλοϊδιοκτητών ακινήτων.
Επιπλέον, ο ακραίος πλούτος επιταχύνει την περιβαλλοντική κατάρρευση, οδηγώντας σε αύξηση των τιμών των βασικών αγαθών, οικονομική και κοινωνική αστάθεια και επιβάλλοντας τελικά σημαντικό κόστος στους ιδιώτες και τα δημόσια οικονομικά. Το δυσανάλογο αποτύπωμα άνθρακα των υπερπλουσίων προέρχεται από επενδύσεις σε βιομηχανίες με υψηλή ρύπανση και τρόπο ζωής με μεγάλη ένταση άνθρακα.
Τελικά, οι Ευρωπαίοι βρίσκονται μπροστά σε μια επιλογή: είτε να συνεχίσουν να επιτρέπουν τις υπερβολές των υπερπλουσίων, αφήνοντας τους απλούς ανθρώπους να επωμίζονται το κόστος της περιβαλλοντικής καταστροφής και της οικονομικής αστάθειας, είτε να δώσουν προτεραιότητα σε πολιτικές που εξασφαλίζουν ευρεία ευημερία εντός οικολογικών ορίων.
Η φορολόγηση των υπερπλουσίων και η ανάγκη να τεθούν όρια
Όταν τα οικονομικά συστήματα απογοητεύουν τους περισσότερους ανθρώπους, η εμπιστοσύνη διαβρώνεται, ανοίγοντας το δρόμο για τον αυταρχισμό. Καθώς οι ΗΠΑ παλεύουν με την ολιγαρχική εξουσία, η Ευρώπη πρέπει να δράσει πριν φτάσει σε παρόμοια κρίση.
Το New Economics Foundation (NEF) έχει προτείνει ότι ένα όριο ακραίου πλούτου (EWL) – μια μετρική ή ένα σύνολο μετρήσεων που δείχνουν το σημείο στο οποίο η ακραία συγκέντρωση πλούτου βλάπτει τη δημοκρατία, την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον – είναι ένα κρίσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση του παραγνωρισμένου ρόλου του στην ασφάλεια και τη σταθερότητα της ζωής όλων μας, τον επαναπροσδιορισμό των προτύπων πλούτου, την προώθηση της οικονομικής δικαιοσύνης και την υποστήριξη αποτελεσματικότερων πολιτικών, όπως η φορολόγηση του πλούτου.
Η φορολόγηση του πλούτου μειώνει αποτελεσματικά την ανισότητα, ενισχύει τα φορολογικά συστήματα και δημιουργεί έσοδα. Η σύνοδος κορυφής της G20 το 2024, υπό την προεδρία της Βραζιλίας, έθεσε τη φορολόγηση του ακραίου πλούτου στην παγκόσμια ατζέντα. Σύμφωνα με την Oxfam, ένας παγκόσμιος ετήσιος φόρος πλούτου έως και 5% στους πολυεκατομμυριούχους και δισεκατομμυριούχους του κόσμου θα μπορούσε να συγκεντρώσει 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, αρκετά για να βγάλουν 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια.
Φόρος 2% στους εκατομμυριούχους θα απέφερε 67 δισεκατομμύρια ευρώ
Το Φορολογικό Παρατηρητήριο της ΕΕ εκτιμά ότι ένας ελάχιστος φόρος 2% για τους Ευρωπαίους εκατομμυριούχους θα εξουδετέρωνε την οπισθοδρομικότητα των ευρωπαϊκών φορολογικών συστημάτων και θα απέφερε 67 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ ένας ελάχιστος φόρος 3% θα καθιστούσε τα ευρωπαϊκά φορολογικά συστήματα ελαφρώς προοδευτικά και θα απέφερε 121 δισεκατομμύρια ευρώ.
Αξίζει να σημειωθεί, μάλιστα, πως τα μέτρα αυτά υποστηρίζονται από τους πλουσιότερους της κοινωνίας. Φέτος, περισσότεροι από 370 εκατομμυριούχοι και δισεκατομμυριούχοι από 22 χώρες – μεταξύ των οποίων περισσότεροι από 50 με έδρα την ΕΕ – προέτρεψαν τους εκλεγμένους ηγέτες να φορολογήσουν τον ακραίο πλούτο για την προστασία της δημοκρατίας.
Η τεχνολογική πρόοδος, η δημόσια υποστήριξη και η αυξημένη φορολογική διαφάνεια δημιουργούν την ευκαιρία για την εφαρμογή αποτελεσματικών φόρων στον πλούτο. Πρόσφατες προτάσεις στη Γαλλία και την Ισπανία υποδηλώνουν αυξανόμενη δυναμική στην Ευρώπη. Για αυτό και η μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κατανομή του πλούτου πρέπει να βασιστεί εκεί, τοποθετώντας τον ακραίο πλούτο σταθερά στην ατζέντα της ΕΕ.
