Ελλάδα

Χαρίλαος Τρικούπης: Ο περιφρονητής του ρεύματος της ανεύθυνης κοινής γνώμης

Δημοσιεύτηκε στις 11/07/2025 13:46

[…]

Ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε διατελέσει τρεις φορές Πρωθυπουργός επί μικρά χρονικά διαστήματα, πριν σχηματίση την πρώτη μακροχρόνια κυβέρνησίν του το 1882. Κατά τις βραχύβιες εκείνες πρωθυπουργίες του και κατά τις αγορεύσεις του εις την Βουλήν είχεν ήδη δείξει τι είδους άνδρας ήταν: μορφωμένος όσον ολίγοι άνθρωποι της εποχής του, διπλωμάτης που είχεν ήδη αποδείξει την αξία του εις ηλικίαν τριάντα ετών κατά την διαπραγμάτευσιν της ενώσεως των Ιονίων νήσων, οικονομολόγος συγκροτημένος, ρήτωρ με αμείλικτα επιχειρήματα και όχι με λυρικές μεγαλοστομίες, περιφρονητής του ρεύματος της ανεύθυνης κοινής γνώμης, εχθρός της φαυλότητος του κόμματος, αποφασισμένος να οδηγή και να δημιουργή.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 18.7.1933, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η πρώτη μακροχρόνια πρωθυπουργία του από 3 Μαρτίου 1882 έως 18 Απριλίου 1885 ήταν η πρώτη σοβαρή και συντονισμένη προσπάθεια συγκροτήσεως συγχρόνου κράτους με οργάνωσιν μέσων και υπηρεσιών προς καθωρισμένους εθνικούς σκοπούς: την ευημερία του λαού και την διεκδίκησιν των εθνικών δικαίων. Με μερικές δυνατές χειρονομίες ο ηγέτης εκείνος εξαπέστειλεν εις τον αγύριστο τις συνήθειες και τις καταστάσεις της φαυλότητος και αμέσως επροχώρησε με τολμηρά βήματα εις την δημιουργία. Εχτύπησε την ληστεία, την φυγοδικία, τις καταχρήσεις του Δημοσίου χρήματος, τους αγράμματους «μπράβους» των κομμάτων που επλημμύριζαν τις δημόσιες υπηρεσίες. Έκαμε πραγματικότητα την ισοβιότητα των δικαστών, ετοποθέτησεν ικανούς και τιμίους ανθρώπους εις τις ανώτερες κρατικές θέσεις, καθιέρωσε προσόντα μορφώσεως για τους διορισμούς, ωργάνωσε φορολογικό σύστημα, έκαμε τα πρώτα μεγάλα δημόσια έργα και επέτυχε το άνοιγμα των ξένων χρηματαγορών για την σύναψιν δανείων. Και οραματιζόμενος πάντοτε την Μεγάλη Ελλάδα, αλλά όχι με λόγια και με όνειρα μόνον, ωργάνωσε στρατόν και στόλον με σύγχρονα υλικά.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 16.7.1933, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Ελληνισμός όμως δεν ήταν ακόμη ώριμος για τόσο σοβαρά έργα. Με το κυνικώτατο δόγμα «έργον της Αντιπολιτεύσεως είναι να λέγη όχι εις όσα η Κυβέρνησις λέγει ναι», ο Δηλιγιάννης εσυκοφάντησε το έργον της συγκροτήσεως. Και ο Τρικούπης έγινεν εις τα στόματα του κόσμου «φορομπήχτης, πακετάκιας, μονοπώλιος». Δεν εξήντλησε την τετραετία του, γιατί οι βουλευταί του τον εγκατέλειπαν. Το 1885 ενήργησεν εκλογές. Ήσαν ίσως οι πρώτες τίμιες εκλογές της ιστορίας μας. Αποτέλεσμα: νίκη του Δηλιγιάννη. Ήταν πολύ παράξενο τότε να κερδίζη τις εκλογές η Αντιπολίτευσις.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 20.7.1933, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Με την συστηματικότητα φανατικού κακοποιού, ο Δηλιγιάννης κατήργησεν όλα τα νομοθετήματα του Τρικούπη και κατέστρεψεν όλο το έργον του. Η καθυστερημένη πλειοψηφία του λαού ήταν ίσως ευχαριστημένη με την παλινδρόμησιν εκείνη. Αλλά επήλθαν εξωτερικά γεγονότα που έθεσαν τέρμα εις την δημαγωγία και αφύπνισαν τον λαόν. Το Βουλγαρικό πραξικόπημα εις την Ανατολική Ρωμυλία τον Σεπτέμβριον 1885, οι πολεμικοί παλληκαρισμοί του Δηλιγιάννη και ο ναυτικός αποκλεισμός της Ελλάδος υπό των Ευρωπαϊκών δυνάμεων τον Απρίλιον 1886, με ένα αυστηρότατο τελεσίγραφον, εξηνάγκασαν τον Δηλιγιάννη εις παραίτησιν. Επηκολούθησαν τέσσαρα χρόνια πρωθυπουργίας του Τρικούπη έως το 1890, κατά τα οποία η χώρα επραγματοποίησε σπουδαία βήματα εις την λεωφόρο της προόδου. Νέος Δηλιγιαννισμός και νέα συστηματική καταστροφή του Τρικουπικού έργου κατά το 1890-1892. Έπειτα από μια μεταβατική πρωθυπουργία του Τρικούπη το 1892-93, η χώρα εκάλεσεν εις την εξουσία πάλι τον μεγάλο ηγέτη τον Οκτώβριο 1893, έπειτα από την χρεοκοπία που είχε φέρει ο Δηλιγιάννης.

Ήταν η τελευταία, η εβδόμη, η δραματική πρωθυπουργία του Τρικούπη. Εις τας 10 Δεκεμβρίου 1893 ο δωρικός εκείνος ρήτωρ της αληθείας, που εγνώριζε να συμπυκνώνη πολλές έννοιες εις ολίγες λέξεις, ενεφανίσθη εις την Βουλήν και είπε το αλησμόνητον: «Κύριοι, δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Δεν εχρειάζοντο περισσότερες λέξεις. Επηκολούθησαν αγωνιώδεις προσπάθειες ρυθμίσεως των εξωτερικών χρεών και τονώσεως των οικονομικών της χώρας, αλλά χωρίς επιτυχίαν. Προστριβές ήρχισαν με τα Ανάκτορα, διότι οι Αυλικοί κύκλοι της εποχής δεν εσυμπαθούσαν καθόλου τον αυστηρόν, Αγγλικού τύπου, κοινοβουλευτισμόν του Τρικούπη.

Το κορύφωμα των προστριβών εσημειώθη εις ένα συλλαλητήριον της 8ης Ιανουαρίου 1895, κατά το οποίον ο τότε Διάδοχος επενέβη εις τα έργα της αστυνομίας. Μετά δύο ημέρες, και αφού πρώτα εξησφάλισε την εμπιστοσύνην της Βουλής, ο Τρικούπης ανήλθεν εις τα Ανάκτορα. Συνήντησε τον Βασιλέα (σ.σ. τον Γεώργιο Α’) και κατηγόρησεν επισήμως και απεριφράστως τον Διάδοχον ως «υπερβάντα την σφαίραν της δικαιοδοσίας αυτού και αντιπράξαντα κατά ενεργειών της Κυβερνήσεως». Εζήτησε δε από τον Βασιλέα να αποδοκιμάση την ανάμιξιν του Διαδόχου. Ο Βασιλεύς ηρνήθη. Και ο Τρικούπης παρετήρησε: «Εν τοιαύτη περιπτώσει η Κυβέρνησις δικαιούται να υποθέση ότι δεν απολαύει της εμπιστοσύνης του Στέμματος και οφείλει να αποχωρήση». Την ίδια ημέρα ο Τρικούπης υπέβαλε παραίτησιν.

Όλα είχαν οργανωθή για την τελική συντριβή του Τρικούπη. Ο σχηματισμός νέας Κυβερνήσεως με διάλυσιν της Βουλής και η διενέργεια νέων εκλογών δεν ανετέθη εις τον Θεόδωρον Δηλιγιάννην προσωπικώς, αλλά εις τον Νικόλαον Δηλιγιάννην με υπουργούς δύο υπασπιστάς των Ανακτόρων και άλλες προσωπικότητες. Εμαίνετο η αντιτρικουπική δημαγωγία. Η πτώχευσις την οποίαν είχε προκαλέσει ο Δηλιγιάννης επερρίπτετο εις τον Τρικούπην. Σημαίες, ιαχές θριάμβου, μουσικές επικεφαλής διαδηλωτών υπεδέχοντο τον Δηλιγιάννην κατά την προεκλογική περιοδεία του. Με τους ήχους των ντενεκέδων και με άλλες ασχημίες εγίνοντο δεκτοί οι υποψήφιοι του Τρικούπη. Ο «λαός» εζητούσε την «ευλογίαν» του Δηλιγιάννη και εκείνος πράγματι ευλογούσε τα πλήθη ωσάν να ήταν Μητροπολίτης.

Με παγερότητα εστάθησαν απέναντι του Τρικούπη ακόμη και οι Μεσολογγίτες, όταν ο αναμορφωτής της Ελλάδος επήγεν εις την ιδιαίτερη πατρίδα του. Έβλεπεν ότι οι Έλληνες δεν τον ήθελαν. Κατά συμβουλήν τοπικών παραγόντων, επήγεν εις ένα ταβερνείο όπου ήσαν συγκεντρωμένοι πολλοί από τους γνωστούς «παλληκαράδες» της εποχής που έκαναν τους εκλογικούς θορύβους και ηγούντο των διαδηλώσεων. Εκείνοι ήσαν διατεθειμένοι να τον κατασπαράξουν, αλλά επάγωσαν εμπρός εις την υπερόχως αυστηρή μορφή του. Εδέχθησαν να πιουν ένα κρασί μαζί του. Ο Τρικούπης είδεν ότι ημπορούσε να τους κερδίση. Αλλά η υπερηφάνειά του επανεστάτησε. Εσκέφθη ότι ήταν προτιμότερο να χάση την εκλογή παρά να συνθηκολογήση με τον υπόκοσμο. Και έφυγεν από το ταβερνείο με αηδία.

*Κείμενο με την υπογραφή του Ε. Τζαμουράνη, που έφερε τον τίτλο «Ο ανακαινιστής Τρικούπης τιμωρείται από τον λαόν!» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Τρίτη 3 Ιανουαρίου 1956.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 3.1.1956, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Χαρίλαος Τρικούπης, πρωτότοκος γιος του Σπυρίδωνος Τρικούπη, εξέχοντος πολιτικού, λογίου και ιστοριογράφου, και της Αικατερίνης Μαυροκορδάτου (αδελφής του Αλέξανδρου), γεννήθηκε στο Ναύπλιο στις 11 Ιουλίου 1832.

Ο Τρικούπης κατάφερε να κυριαρχήσει στην πολιτική ζωή της Ελλάδας στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα (1875-1895), σχηματίζοντας στο διάστημα αυτό συνολικά επτά κυβερνήσεις.