Politica 89.8
Υγεία: Γεννημένοι να… αγαπούν – Το σπάνιο Σύνδρομο Williams
Το Σύνδρομο Williams (WS) έχει κάποια ιδιαίτερα συμπτώματα, που εκ πρώτης όψεως μπορεί να φαντάζουν απλή καθημερινότητα για κάποιους, όπως η ξαφνική διάθεση για αγάπη προς όλους, ή για αγκαλιές προς κάθε άτομο γύρω σας.
Το συγκεκριμένο σύνδρομο αποτελεί μια γενετική πάθηση που επηρεάζει περίπου 1 στα 7.500 άτομα.
Οι συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν το Σύνδρομο Williams
Τα άτομα με WS έχουν μια έμφυτη επιθυμία να αγκαλιάζουν και να γίνονται φίλοι με εντελώς ξένους. Είναι εξαιρετικά στοργικοί, γεμάτοι ενσυναίσθηση, ομιλητικοί και κοινωνικοί. Αντιμετωπίζουν όποιον συναντούν ως τον νέο τους καλύτερο φίλο. Εντούτοις, υπάρχει και ένα μειονέκτημα στο να είσαι τόσο φιλικός. Τα άτομα συχνά δυσκολεύονται να διατηρήσουν στενές φιλίες και είναι επιρρεπή στην απομόνωση και τη μοναξιά.
Τα άτομα με WS είναι επίσης μερικές φορές υπερβολικά ανοιχτά και έμπιστα προς τους ξένους, χωρίς να αντιλαμβάνονται πότε κινδυνεύουν, με αποτέλεσμα να είναι ευάλωτα στην κακοποίηση και τον εκφοβισμό, τονίζει δημοσίευμα του BBC.
«Είναι πολύ εύκολο για κάποιον να ξεγελάσει ένα άτομο με σύνδρομο Williams και να το εκμεταλλευτεί, επειδή είναι δείχνει άμεσα τόση εμπιστοσύνη», λέει η Άλισον Μουότρι, καθηγήτρια παιδιατρικής και κυτταρικής και μοριακής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο (UCSD). «Δίνουν τον εαυτό τους στον καθένα χωρίς προκαταλήψεις, πράγμα που φαίνεται σαν ένα υπέροχο χαρακτηριστικό, αλλά στο τέλος της ημέρας υπάρχει λόγος που ο ανθρώπινος εγκέφαλος εξελίχθηκε ώστε να είναι λίγο καχύποπτος απέναντι σε ένα νέο άτομο. Δεν ξέρεις αν αυτό το άτομο είναι εκεί για να σε πληγώσει ή για να σε αγαπήσει, και αυτοί [ένα άτομο με WS] δεν μπορούν να κάνουν αυτή τη διάκριση», τονίζει.
Λίγα άτομα με WS ζουν ανεξάρτητα ως ενήλικες και πολλά υποφέρουν από έντονο άγχος. Υπάρχουν επίσης προβλήματα υγείας που συνοδεύουν την πάθηση, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, αναπτυξιακές καθυστερήσεις και μαθησιακές δυσκολίες. Πολλά άτομα με WS έχουν χαμηλότερο δείκτη νοημοσύνης από τον μέσο όρο, για παράδειγμα.
Την τελευταία δεκαετία, οι επιστήμονες έχουν μάθει περισσότερα για την πάθηση, η οποία προσφέρει ένα μοναδικό παράθυρο για το πώς εξελίχθηκαν ορισμένα από τα χαρακτηριστικά που μας κάνουν ανθρώπους – όπως η ευγένεια, η εμπιστοσύνη και η φιλικότητα.
Μερικές χρήσιμες πληροφορίες
Οι άνθρωποι έχουν 46 χρωμοσώματα, οργανωμένα σε 23 ζεύγη. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του σπέρματος ή του ωαρίου, λαμβάνει χώρα μια διαδικασία που ονομάζεται «ανασυνδυασμός», κατά την οποία γενετικό υλικό ανταλλάσσεται μεταξύ ταιριαστών ζευγών χρωμοσωμάτων. Ωστόσο, στο WS, η διαδικασία αυτή πηγαίνει στραβά και ένα ολόκληρο τμήμα DNA από ένα αντίγραφο του χρωμοσώματος επτά διαγράφεται κατά λάθος. Ως αποτέλεσμα, στα άτομα με WS λείπει ένα αντίγραφο από 25-27 γονίδια.
Τα γονίδια αυτά εξυπηρετούν διάφορες λειτουργίες. Για παράδειγμα, ένα από αυτά, το ELN, κωδικοποιεί μια πρωτεΐνη που ονομάζεται ελαστίνη, η οποία παρέχει ευκαμψία και ελαστικότητα στους ιστούς σε όλο το σώμα. Η έλλειψη ελαστίνης προκαλεί δυσκαμψία των τοιχωμάτων των αρτηριών, οδηγώντας σε δια βίου καρδιαγγειακά προβλήματα για τα άτομα με σύνδρομο Williams.
Ένα άλλο γονίδιο, το BAZ1B, επηρεάζει την ανάπτυξη των λεγόμενων κυττάρων της νευρικής σπονδυλικής στήλης. Πρόκειται για βλαστικά κύτταρα που τελικά αποτελούν τη βάση πολλών ιστών, συμπεριλαμβανομένων των οστών και του χόνδρου του προσώπου. Τα άτομα με Σύνδρομο Williams έχουν ξεχωριστά χαρακτηριστικά προσώπου, όπως μικρή, ανεστραμμένη μύτη, ευρύ στόμα και μικρό πηγούνι.
Τα γονίδια που παραστράτησαν
Ωστόσο, ο εντοπισμός του γονιδίου ή των γονιδίων που είναι υπεύθυνα για την αυξημένη φιλικότητα των ατόμων με WS έχει αποδειχθεί πιο δύσκολος. Μια θεωρία είναι ότι το BAZ1B θα μπορούσε να έχει ρόλο και εδώ. Ορισμένα κύτταρα της νευρικής ακρολοφίας συνεχίζουν να σχηματίζουν τα επινεφρίδια, τα οποία, μέσω της απελευθέρωσης αδρεναλίνης. Είναι πιθανό ότι άτομα με λιγότερα ή μειωμένα κύτταρα αυτού του είδους θα μπορούσαν να παράγουν λιγότερη αδρεναλίνη. Αυτό, με τη σειρά του, θα μπορούσε να τους κάνει να φοβούνται λιγότερο τους ξένους.
Εν τω μεταξύ, άλλοι επιστήμονες πιστεύουν ότι ένα γονίδιο που ονομάζεται GTF2I θα μπορούσε να είναι υπεύθυνο. Για παράδειγμα, έρευνες έχουν δείξει ότι τα μεμονωμένα ζώα που στερούνται το GTF2I τείνουν να είναι πιο κοινωνικά από άλλα μέλη του είδους τους. Αδημοσίευτη έρευνα δείχνει ότι οι μύγες φρούτων που δεν έχουν το γονίδιο αρέσκονται να τρώνε μαζί. Τα ποντίκια χωρίς GTF2I είναι πιο πιθανό να πλησιάσουν ένα δεύτερο «ξένο» ποντίκι. Οι σκύλοι έχουν επίσης μια παραλλαγή του γονιδίου GTF2I που θεωρείται ότι τους καθιστά λιγότερο αποτελεσματικούς, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγήσει την εμφανή κοινωνικότητα και φιλικότητά τους σε σύγκριση με τους λύκους. Εν τω μεταξύ, οι άνθρωποι που έχουν διπλασιασμό του γονιδίου τείνουν να αναπτύσσουν μια μορφή αυτισμού που χαρακτηρίζεται από κοινωνική φοβία.
Ωστόσο, ο ακριβής μηχανισμός με τον οποίο η GTF2I ελέγχει την κοινωνικότητα δεν είναι γνωστός, αναφέρει το BBC. Η πρωτεΐνη που κωδικοποιεί η GTF2I είναι ένας παράγοντας μεταγραφής, που σημαίνει ότι συμβάλλει στη ρύθμιση της έκφρασης πολλών άλλων γονιδίων. Μια θεωρία υποστηρίζει ότι το προφίλ της προσωπικότητας των ατόμων με WS θα μπορούσε να σχετίζεται με την εξασθένιση της μυελίνης, του μονωτικού στρώματος ή «χιτώνα» που περιβάλλει τα νεύρα, ιδίως αυτά του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού.
«Ακριβώς όπως το ηλεκτρικό καλώδιο στο σπίτι σας, το οποίο καλύπτεται από ένα πλαστικό μονωτικό στρώμα, η μυελίνη είναι ζωτικής σημασίας για τη σωστή μετάδοση των ηλεκτρικών σημάτων από τον ένα νευρώνα στον άλλο», λέει ο Μπόαζ Μπάρακ, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ στο Ισραήλ.
Ο Μπάρακ και οι συνεργάτες του έδειξαν πρόσφατα ότι όχι μόνο τα ποντίκια που μεγάλωσαν με έλλειψη GTF2I ήταν πιο κοινωνικά, αλλά και ότι οι νευρώνες τους περιείχαν λιγότερη μυελίνη. Δίνοντάς τους ένα φάρμακο που βελτίωνε τη μυελοΐνωση, η συμπεριφορά τους έμοιαζε περισσότερο με εκείνη των άλλων ποντικών.
Καθώς η μυελίνη επιταχύνει δραματικά τον ρυθμό με τον οποίο τα ηλεκτρικά σήματα μπορούν να ταξιδέψουν, μια εξήγηση είναι ότι η απώλεια της μυελίνης θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιο αργά, υποτονικά νευρικά κύτταρα. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει ορισμένες από τις γνωστικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με σύνδρομο Williams, καθώς και τις φτωχές κινητικές δεξιότητες που σχετίζονται με την πάθηση.
Ωστόσο, ο Μπάρακ πιστεύει ότι θα μπορούσε επίσης να διαταράξει την επικοινωνία μεταξύ της αμυγδαλής, της μικροσκοπικής, σε σχήμα καρυδιού περιοχής του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τον φόβο και τα συναισθήματα, και του μετωπιαίου φλοιού – μιας περιοχής που είναι υπεύθυνη για τη λήψη αποφάσεων, την προσωπικότητα και τα συναισθήματα. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί τα άτομα με WS δεν φοβούνται ή δεν εμπιστεύονται τους ξένους.
Είναι ενδιαφέρον ότι ένα εγκεκριμένο από τον FDA φάρμακο που ονομάζεται κλημαστίνη – που χρησιμοποιείται συνήθως για τη θεραπεία αλλεργιών – είναι γνωστό ότι βελτιώνει τη μυελοΐνωση. Καθώς τα δείγματα εγκεφάλου που δωρίστηκαν από άτομα με Σύνδρομο Williams παρουσιάζουν επίσης βλάβες στη μυελοΐνωση, ο Μπάρακ και η ομάδα του σχεδιάζουν να επαναχρησιμοποιήσουν την κλημαστίνη ως πιθανή θεραπεία για την πάθηση. Επί του παρόντος αξιολογούν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά της σε μια κλινική δοκιμή φάσης 1 – το πρώτο στάδιο δοκιμών που γίνεται σε ανθρώπους – η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο του 2025.
«Τα άτομα με Σύνδρομο Williams έχουν εκπληκτικά χαρακτηριστικά από τα οποία θα μπορούσαν να μάθουν τα νευροτυπικά άτομα, οπότε η συμπεριφορά τους δεν είναι κάτι που πρέπει να διορθώσουμε απαραίτητα», λέει ο Μπάρακ. «Συναντάμε πολλές οικογένειες και είναι σύνηθες να ακούμε έναν γονέα να λέει [για τα παιδιά του]: ‘Δεν θα άλλαζα ποτέ το πόσο πολλή αγάπη δίνει στον κόσμο ή λατρεύω το πόσο φιλική και αξιαγάπητη είναι’. Ωστόσο, αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να αναπτύξουμε θεραπείες βασισμένες σε φάρμακα που υπάρχουν ήδη εκεί έξω για όσους θέλουν να τα χρησιμοποιήσουν», ανέφερε.
Περίπλοκη η έλλειψη του γονιδίου GTF2I
Το εργαστήριο του Μπάρακ διαπίστωσε επίσης ότι τα ποντίκια που μεγαλώνουν με έλλειψη του γονιδίου GTF2I έχουν επίσης δυσλειτουργικά μιτοχόνδρια στους νευρώνες τους. Τα μιτοχόνδρια είναι οι μονάδες παραγωγής ενέργειας που υπάρχουν σε κάθε κύτταρο και παράγουν ενέργεια για χρήση από τον οργανισμό. Δείγματα εγκεφάλου από άτομα με σύνδρομο Williams δείχνουν επίσης ότι τα μιτοχόνδριά τους δεν αναπτύσσονται και δεν λειτουργούν σωστά.
«Οι νευρώνες χρειάζονται ενέργεια για να κάνουν τη δουλειά τους και αυτό που διαπιστώσαμε είναι ότι χωρίς το GTF2I, το δίκτυο των μιτοχονδρίων δεν σχηματίζεται σωστά», λέει ο Μπάρακ. «Ως αποτέλεσμα, οι νευρώνες δυσκολεύονται να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες – υφίστανται ‘διακοπή ρεύματος’».
Ως αποτέλεσμα αυτού, οι τοξικές ουσίες συσσωρεύονται στο εσωτερικό των νευρώνων, εμποδίζοντάς τους ενδεχομένως να λειτουργήσουν σωστά, σύμφωνα με τον Μπάρακ.
Εν τω μεταξύ, άλλοι έχουν προτείνει ότι η απώλεια του γονιδίου GTF2I θα μπορούσε να αυξήσει τα επίπεδα της ωκυτοκίνης, της λεγόμενης «ορμόνης της αγάπης», στον εγκέφαλο. Η έρευνα δείχνει ότι τα άτομα με WS παράγουν περισσότερη ωκυτοκίνη και έχουν περισσότερους υποδοχείς ωκυτοκίνης – πρωτεΐνες που αναγνωρίζουν και δεσμεύουν την ωκυτοκίνη – από ό,τι οι υγιείς.
Ο Μουότρι, από την άλλη πλευρά, πιστεύει ότι η αυξημένη φιλικότητα που δείχνουν τα άτομα με WS μπορεί να εξηγηθεί από τον αριθμό των συνάψεων – ή συνδέσεων – στον εγκέφαλό τους. Το 2016, η ομάδα του πήρε βλαστικά κύτταρα από τα απορριπτόμενα παιδικά δόντια παιδιών με WS. Στη συνέχεια, τα κύτταρα επαναπρογραμματίστηκαν ώστε να σχηματίσουν νευρώνες ικανούς να σχηματίζουν συνδέσεις, ακριβώς όπως αυτές που παρατηρούνται στους αναπτυσσόμενους εγκεφάλους. Με μια προσεκτική εξέταση, οι νευρώνες αυτών των εργαστηριακά αναπτυγμένων μίνι εγκεφάλων ήταν εντυπωσιακά διαφορετικοί.
«Υπήρχαν περισσότερες συνάψεις από το φυσιολογικό, οπότε οι νευρώνες ήταν πιο διακλαδισμένοι και έκαναν περισσότερες επαφές», λέει ο Μουότρι.
Στη μελέτη του 2016, η ομάδα εξέτασε επίσης μεταθανάτια δείγματα που ελήφθησαν από άτομα με WS που είχαν δωρίσει τους εγκεφάλους τους στην επιστήμη. Παρατηρήθηκαν τα ίδια μοτίβα – οι νευρώνες των ατόμων με WS ήταν πιο διακλαδισμένοι και σχημάτιζαν περισσότερες συνδέσεις με άλλους νευρώνες.
