Politica 89.8
Δεν φοβάμαι τον θάνατο, αλλά τον πόνο: Ο Σλαβόι Ζίζεκ για τον κομμουνισμό, το χιούμορ, το σεξ και τον Τραμπ
«Μισώ τους ανθρώπους». Αυτή είναι μια φράση που δεν θα μπορούσε κανείς να ξεστομίσει με μεγαλύτερη ειλικρίνεια από τον Σλαβόι Ζίζεκ. Ο Σλοβένος στοχαστής μισεί τα κόμματα, το κουβεντολόι, τα μακρά δείπνα, τη σοφία, την ιδέα του αργού θανάτου, την ζωή.
Ο Σλαβόι Ζίζεκ έδωσε μια συνέντευξη στο El Pais κι μίλησε για όλα αυτά που μισεί, γιατί τα μισεί και τι στο καλό σημαίνει αυτό στην κοινωνία του σήμερα. Μεταξύ των θεμάτων; Η «εθνοκάθαρση της Γάζας», ο κομμουνισμός, ο Ντόναλντ Τραμπ, η δημοκρατία, ο Γιάνης Βαρουφάκης, η woke κουλτούρα, η σεξεργασία και ο θάνατος.
«Αν κοιτάξετε την κουλτούρα woke λεπτομερώς, είναι άνθρωποι της ανώτερης μεσαίας τάξης που στοχεύουν ανθρώπους της κατώτερης τάξης»
Ο Σλοβένος στοχαστής, 76 ετών, ένας από τους πιο επιδραστικούς και δημοφιλείς φιλοσόφους των τελευταίων χρόνων, δηλώνει μαρξιστής, κληρονόμος του γερμανικού ιδεαλισμού του Χέγκελ και των ιδεών του Γάλλου ψυχαναλυτή Ζακ Λακάν. Πάντα επικριτικός και καυστικός στις απόψεις του για την πορεία του καπιταλιστικού συστήματος -βλέπε, για παράδειγμα, το Trouble in Paradise (2016) – τόσο αγαπητός όσο και επικριμένος, το τελευταίο του βιβλίο είναι το Against Progress.
Πρόκειται για μια συλλογή από 13 δοκίμια που δημοσιεύονται εδώ κι εκεί – κάποια από αυτά στην πλατφόρμα Substack – στα οποία προσπαθεί να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για το τι κρύβεται κάτω από αυτό που μας παρουσιάζεται επανειλημμένα ως πρόοδος: ένα ιερό τοτέμ κάτω από το οποίο οι ιδέες (που μας πωλούνται με αυτή την υποτιθέμενη αδιαμφισβήτητη ετικέτα) περιφέρονται ελεύθερα.
Πολυγραφότατος και, όπως θα έλεγαν κάποιοι, πολυλογάς, λέει ότι έχει χάσει τον λογαριασμό του πόσα βιβλία έχει γράψει – αλλά σίγουρα είναι πάνω από 50, μεταξύ των οποίων τα The Sublime Object of Ideology (1992), The Ticklish Subject (2001) και Too Late to Awaken (2024). Σήμερα, ανησυχεί για την κατεύθυνση προς την οποία οδεύει ο κόσμος, μας προειδοποιεί να προετοιμαστούμε για μεγάλες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και παρατηρεί -με ιστορική ειρωνεία- πώς η νέα λαϊκιστική δεξιά υιοθετεί ψευδοεπαναστατική γλώσσα, ενώ η αριστερά φαίνεται να έχει γίνει ο θεματοφύλακας του νόμου και της τάξης.
«Δεν πρέπει να σκεφτόμαστε τον κομμουνισμό με ολοκληρωτικούς όρους»
«Η εθνοκάθαρση της Γάζας» και το μαύρο χιούμορ
Αρχικά ο Σλαβόι Ζίζεκ, καυστικός ως συνήθως, συνέκρινε το μαύρο χιούμορ που τον χαρακτηρίζει με την ρητορική που εφαρμόζει το Ισραήλ για να δικαιολογήσει της πράξεις του – πράγματι αυτό θα πει μαύρο χιούμορ.
«Νομίζω ότι με το μαύρο χιούμορ μου απλώς αναπαράγω πιστά την αντικειμενική μας πραγματικότητα. Κοιτάξτε τι συμβαίνει πρόσφατα στο Ισραήλ. Η κινητοποίηση δεκάδων χιλιάδων στρατιωτών για την πλήρη εθνοκάθαρση της Γάζας. Πετάνε έξω όλους τους Παλαιστίνιους, και ξέρετε πώς το δικαιολογούν – πρώτον, με θρησκευτικούς όρους. Το Ισραήλ γίνεται πιο φονταμενταλιστικό από τις γύρω αραβικές χώρες. Σήμερα, τυπικά, ενεργεί με τον ίδιο τρόπο όπως το ISIS- δικαιολογεί τις πολιτικές του αποφάσεις επικαλούμενο τα ιερά του κείμενα. Και μετά η κυβέρνησή του πάει και λέει ότι τα κάνει όλα αυτά για να προστατεύσει τους Παλαιστίνιους, επειδή δεν μπορούν να ζήσουν στη Γάζα. Αν αυτό δεν είναι μαύρο χιούμορ, δεν ξέρω τι είναι», είπε ο Ζίζεκ.
Ο κομμουνισμός, η ΑΙ, και ο Τραμπ
Στη συνέχεια, ο στοχαστής εξήγησε τι εννοεί όταν δηλώνει «κομμουνιστής» αλλά και γιατί θεωρεί ότι ο κομμουνισμός είναι επιτακτική ανάγκη στις μέρες μας.
«Έχουμε τουλάχιστον τρία μεγάλα προβλήματα: τον πυρηνικό πόλεμο, την οικολογική κρίση και την τεχνητή νοημοσύνη», είπε. «Μιλώντας για τη νοημοσύνη: έχουν γίνει μελέτες που ανά τακτά χρονικά διαστήματα μετρούν το πηλίκο νοημοσύνης. Κάνουν σαφές, ξεκάθαρα, ότι από το 2010 και μετά, το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας έχει γίνει όλο και πιο ηλίθιο – κυριολεκτικά»
«Μέχρι το 2010, ήμασταν λίγο πιο έξυπνοι κάθε χρόνο. Τώρα η τάση είναι πτωτική», εξήγησε.
Αναφορικά με το τι πρέπει να γίνει ο Ζίζεκ είπε: «Χρειαζόμαστε παγκόσμια συνεργασία για να το αντιμετωπίσουμε αυτό, καθώς και την οικολογική καταστροφή και τον κίνδυνο ενός νέου πυρηνικού πολέμου. Ο κομμουνισμός, για μένα, δεν είναι το παλιό σταλινικό Πολιτικό Γραφείο. Χρειαζόμαστε πιο υποχρεωτικές μορφές συνεργασίας».
«Έχουμε τουλάχιστον τρία μεγάλα προβλήματα: τον πυρηνικό πόλεμο, την οικολογική κρίση και την τεχνητή νοημοσύνη»
«Για να αντιμετωπίσουμε αυτά τα προβλήματα, χρειαζόμαστε τον κομμουνισμό, νοούμενο ως μηχανισμούς συντονισμού που δεν μπορούν να αφεθούν στις αγορές, οι οποίοι περιορίζουν την κυριαρχία των κρατών», εξήγησε.
Μπρος στο πώς μπορεί να εφαρμοστεί αυτό, απάντησε: «Είμαι απαισιόδοξος. Ζούμε σε μια εποχή άγνοιας. Μιλάμε για καταστροφές, αλλά δεν τις παίρνουμε στα σοβαρά. Θέλουμε να ξοδεύουμε λίγο περισσότερο για την προστασία του περιβάλλοντος, μπλα μπλα μπλα, αλλά θέλουμε να συνεχίσουμε να ζούμε τη σχετικά άνετη ζωή μας. Δεν έχουμε ακόμη αντιμετωπίσει μια αρκετά μεγάλη απειλή».
Όσον αφορά αυτή τη «μεγάλη απειλή» εξήγησε στη συνέχεια ότι «πρέπει να αποδεχτούμε ότι πλησιάζουμε σε μια παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης». Ενώ, ως παράδειγμα τέτοιου είδους διακυβέρνησης έφερε αυτή του Ντόναλντ Τραμπ.
«Κυβερνά με διάταγμα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης», είπε. «Βρισκόμαστε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η δημοκρατία -και σε αυτό το σημείο είμαι πολύ απαισιόδοξος- χάνει την αποτελεσματικότητά της. Αυτό που λέω είναι πολύ προβληματικό, αλλά έρχονται εποχές που χρειαζόμαστε ταχύτερες και αποτελεσματικότερες αποφάσεις.»
«Είμαι απαισιόδοξος. Ζούμε σε μια εποχή άγνοιας. Μιλάμε για καταστροφές, αλλά δεν τις παίρνουμε στα σοβαρά. Θέλουμε να ξοδεύουμε λίγο περισσότερο για την προστασία του περιβάλλοντος, μπλα μπλα μπλα, αλλά θέλουμε να συνεχίσουμε να ζούμε τη σχετικά άνετη ζωή μας. Δεν έχουμε ακόμη αντιμετωπίσει μια αρκετά μεγάλη απειλή»
Χρειαζόμαστε τη δημοκρατία;
Αφού εξήγησε ότι «δεν πρέπει να σκεφτόμαστε τον κομμουνισμό με ολοκληρωτικούς όρους», ο Σλαβόι Ζίζεκ παραδέχτηκε: «Υποστηρίζω τη δημοκρατία. Δεν είμαι τρελός. Χρειαζόμαστε πραγματική ελευθερία του Τύπου. Αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία πρέπει να λαμβάνουν γνήσια ανατροφοδότηση για το τι σκέφτεται ο κόσμος».
Ποια είναι η εναλλακτική λύση στη δημοκρατία και τον καπιταλισμό;
«Αν και διαφωνώ με τον Γιάνη Βαρουφάκη, συμφωνώ μαζί του ότι η Αριστερά ονειρευόταν την παρακμή του νεοφιλελευθερισμού – και μετά ήρθε ο Τραμπ και πήγε ακόμα πιο μακριά. Ο Τραμπ είναι αυτός που λίγο πολύ κατάργησε τον νεοφιλελευθερισμό. Η εποχή που εγκαινίασε ο Νίξον το 1971 έχει τελειώσει. Αυτό που πρέπει να κάνει η Αριστερά είναι να ξεχάσει αυτή την παλιά, αφελή ιδέα ότι ο Τραμπ είναι λάθος, ότι πρέπει να επιστρέψουμε στο προ-Τραμπικό, προ-λαϊκιστικό κράτος πρόνοιας. Ο τρόπος με τον οποίο λειτούργησε μας οδήγησε στον νεοφιλελευθερισμό. Και ο Τραμπ σταμάτησε την κρίση του φιλελεύθερου καπιταλισμού καλύτερα από μεγάλο μέρος της αριστεράς. Αποδεχόμενη αυτό, η Αριστερά πρέπει να εφεύρει κάτι νέο, αλλιώς θα τελειώσει», υποστήριξε.
Τι πρέπει να κάνει η Αριστερά;
«Ξέρω ότι είναι προβληματικό, αλλά η Αριστερά πρέπει να σκεφτεί – δεν θα πω για την κατάργηση της αγοράς ή του καπιταλισμού, αλλά για την υπαγωγή του σε ισχυρότερο συλλογικό έλεγχο. Ακόμη και αν αυτό σημαίνει ένα ισχυρότερο κράτος – αλλά δεν μιλάω για το εθνικό κράτος. Πιστεύω σε έναν πιο παγκόσμιο έλεγχο, πρώτα πανευρωπαϊκό και μετά παγκόσμιο. Μπροστά στις οικολογικές απειλές, τις φυσικές καταστροφές και την τεχνητή νοημοσύνη, πρέπει να υπάρξει ισχυρότερη παγκόσμια συνεργασία», απάντησε.
Η woke κουλτούρα
Αναφορικά με το αν συμφωνεί η όχι με την κουλτούρα του woke και της πολιτικής ορθότητας, ο στοχαστής απάντησε πως το πρόβλημα του έγκειται στο cancel culture που έπεται καθώς αναπαράγει την ταξική ανισότητα και τον ελιτισμό.
«Ο επίσημος στόχος είναι υποτίθεται ότι είναι η προώθηση της διαφορετικότητας και της ενσωμάτωσης. Αλλά αυτό που στην πραγματικότητα κάνουν είναι να αποκλείουν όσους δεν αποδέχονται τον ορισμό τους για την ένταξη κ.ο.κ. Αν κοιτάξετε την κουλτούρα woke λεπτομερώς, είναι άνθρωποι της ανώτερης μεσαίας τάξης που στοχεύουν ανθρώπους της κατώτερης τάξης».
Η συναίνεση, το σεξ και η σεξεργασία
Σε σχέση με την συναίνεση στο σεξ ο Ζίζεκ απάντησε πως αρχής εξ αρχής αυτός αντιτίθεται στην σεξεργασία την ίδια. Κι εκεί, λέει, υπάρχει μια συναίνεση, αλλά «η πραγματική βία και εκμετάλλευση στις σεξουαλικές σχέσεις μπορεί να πάρει τη μορφή κάτι συναινετικού».
Ο λόγος που ο στοχαστής αντιτίθεται στην πορνεία είναι, παρότι «το φιλελεύθερο πράγμα που κάνουμε αυτές τις μέρες είναι να λέμε ‘γιατί όχι;’», αυτός θεωρεί πως το σεξ είναι κάτι «οικείο» της τάξεως του προσωπικού.
«Η πραγματική βία και εκμετάλλευση στις σεξουαλικές σχέσεις μπορεί να πάρει τη μορφή κάτι συναινετικού»
Ο θάνατος
«Είμαι εργασιομανής- δεν δουλεύω για να ζήσω, ζω για να δουλεύω», λέει σε σχέση με τη ζωή, ενώ παραδέχεται πως όσο περνάνε τα χρόνια χρειάζεται όλο και περισσότερη ξεκούραση. Μάλιστα, λόγω αυτού φαίνεται να έχει καταλήξει στο συμπέρασμα πως η ηλικία δεν φέρνει τη σοφία.
«Η σοφία είναι αυτό που μισώ περισσότερο! Υπάρχει ένα πολύ χυδαίο ρητό στη Σλοβενία: δεν μπορείς να κατουρήσεις ενάντια στον άνεμο. Η σοφία είναι απόλυτη κομφορμιστική βλακεία», λέει.
Τέλος, ο Σλάβοι Ζίζεκ παραδέχεται πως δεν φοβάται τον θάνατο γενικά κι αόριστα – άλλωστε η φιλοσοφία είναι μελέτη θανάτου, σύμφωνα με τον Πλάτωνα – και θα «μπορούσε ακόμη και να αυτοκτονήσει». Αυτό που δεν αντέχει είναι η ιδέα του πόνου.
«Δεν θέλω πόνο. Δεν φοβάμαι τον θάνατο, φοβάμαι να πεθάνω αργά και επώδυνα. Αν μάθαινα ότι η γυναίκα μου ή ένα από τα παιδιά μου είχε πεθάνει, η πρώτη μου ερώτηση θα ήταν: πώς συνέβη; Αν ήταν ατύχημα, ακαριαίο, θα έλεγα: α, εντάξει. Και θα συνέχιζα να εργάζομαι στον υπολογιστή μου. Αν ήταν ένας αργός και επώδυνος θάνατος, δεν θα μπορούσα να το αντέξω, πιθανότατα θα αυτοκτονούσα κιόλας».
*Πηγή: El Pais English
