Politica 89.8
«Λείπουν οι δολοφονημένες»: Πώς η Ημέρα των Νεκρών έγινε διαμαρτυρία για τη βία κατά των γυναικών στο Μεξικό
Συνδυάζοντας κεντρο-αμερικανικές, ρωμαιοκαθολικές και παγανιστικές ρίζες, η Ημέρα των Νεκρών συγκεντρώνει οικογένειες σε πολλά μέρη του Μεξικού και σε όλο τον κόσμο για να τιμήσουν και να μνημονεύσουν τους αγαπημένους τους που έχουν φύγει από τη ζωή.
Απολαμβάνοντας μια εορταστική ατμόσφαιρα, οι άνθρωποι χτίζουν βωμούς ή επισκέπτονται νεκροταφεία όπου φέρνουν λουλούδια, ανάβουν κεριά και γιορτάζουν τους αγαπημένους τους συγγενείς με ιστορίες και τραγούδια.
Το τελετουργικό γιορτάζεται παγκοσμίωςαπό πολλές μεξικανικές και μη μεξικανικές κοινότητες μεταναστών και επαναπροσδιορίζεται διαρκώς, ανταποκρινόμενο σε διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές ανάγκες.
Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID, γυναίκες ηγέτιδες από μεξικανικές κοινότητες μεταναστών στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία οργάνωσαν εκδηλώσεις για την Ημέρα των Νεκρών, προκειμένου να γιορτάσουν την κληρονομιά τους και να τιμήσουν όσους έχασαν τη ζωή τους από τον ιό.
Σε κάποιες περιοχές των ΗΠΑ επανεξέτασε το Día de Muertos ως έκφραση «θεραπείας» για κοινότητά τους μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ.
Μία φεμινιστική οπτική
Η γιορτή έχει επίσης υιοθετηθεί από μεξικανικές φεμινιστικές οργανώσεις που την χρησιμοποίησε για , όπως γραφουν οι Jane Lavery, καθηγήτρια, και Nuala Finnegan, καθηγήτριες ισπανικών και λατινοαμερικανικών σπουδών, σε αρθρο τους στο The Conversation.
Με έμφαση στα ταραχώδη χρόνια της πανδημίας 2020-21, το βιβλίο που έγραψαν οι Lavery και Finnegan, με τίτλο «Αλλαγές στις διαμορφώσεις της Ημέρας των Νεκρών κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 στο Μεξικό και πέραν αυτού», καταγράφει πώς εξελίχθηκε και άλλαξε η γιορτή διάρκεια αυτής της περιόδου.
A woman dressed as a «Catrina» takes part in a protest ahead of the Day of the Dead against gender violence and femicide in Mexico City, Mexico. October 30, 2022. REUTERS/Raquel Cunha
Αυτές οι προσαρμογές διαμορφώθηκαν επίσης από τις παγκόσμιες ανησυχίες γύρω από τη λεγόμενη «σκιά της πανδημίας» – ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την αύξηση της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών κατά την ίδια περίοδο.
La Catrina
Η Ημέρα των Νεκρών συνδέεται με την εμβληματική εικόνα της Catrina, που απεικονίζεται στην παγκοσμίως γνωστή εικονογράφηση La Calavera Garbancera(1910) του καλλιτέχνη José Guadalupe Posada.
Εμπνευσμένη από τη Mictēcacihuātl, την Αζτέκικη θεά του θανάτου, σήμερα η Catrina είναι πιθανώς το πιο εμπορευματοποιημένο οπτικό έμβλημα του Μεξικού.
Από το 2016, η θεαματική παρέλαση «Mega Desfiles de Catrinas y Catrines» της Πόλης του Μεξικού έχει επίσης προσελκύσει εκατομμύρια ανθρώπους, με γυναίκες ντυμένες με παραδοσιακές στολές και άνδρες που φορούν επίσημη ενδυμασία με θέμα το σκελετό.
Η Catrina έχει μετατραπεί σε μία σημαντική πηγή έμπνευσης για γυναίκες που επιθυμούν να διαμαρτυρηθούν ενάντια στα τρομακτικά υψηλά επίπεδα έμφυλης βίας στο Μεξικό.
Η χώρα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά γυναικοκτονιών στον κόσμο.
Στην Πόλη του Μεξικού, αυτή η παρέλαση ακολουθεί μια διαδρομή μεταξύ δύο μνημείων αφιερωμένων στις γυναίκες θύματα βίας, ξεκινώντας από την Glorieta de las Mujeres que Luchan στην Avenida Reforma και καταλήγοντας στο Anti-monumenta στην Avenida Juárez.
Εκεί, οι διαδηλωτές στήνουν βωμούς στολισμένους με λουλούδια και σταυρούς με τα ονόματα των θυμάτων και αναρτούν μηνύματα αλληλεγγύης.
Παράλληλα, πολλές διαδηλώτριες φορούν φορέματα καλυμμένα με φωτογραφίες δολοφονημένων ή αγνοουμένων γυναικών και κοριτσιών.
Día de Muertos και οι χαμένες φωνές
Η δυναμική για τη διοργάνωση της Ημέρας των Νεκρών ως διαμαρτυρία κατά της έμφυλης βίας στο Μεξικό ήταν τέτοια που η ΜΚΟ Voces de la Ausencia (οι χαμένες φωνές), με επικεφαλής την δημοσιογράφο Frida Guerrera, πρότεινε τη διοργάνωση μιας ειδικής Día de Muertas (Ημέρα των Νεκρών Γυναικών), η οποία πραγματοποιείται από το 2018.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID, τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης που αποσκοπούσαν στην προστασία της δημόσιας υγείας δημιούργησαν συνθήκες που αύξησαν την ευαλωτότητα των γυναικών και των κοριτσιών, απομονώνοντάς τις σε ορισμένες περιπτώσεις με τους θύτες τους και περιορίζοντας την πρόσβασή τους σε υπηρεσίες υποστήριξης.
Οι φεμινιστικές διαμαρτυρίες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των ετών είχαν τόσο εθνική όσο και διεθνή εμβέλεια, σηματοδοτώντας την παγκόσμια οργή για την έκρηξη βίας που προκάλεσαν οι πολιτικές lockdown και η κοινωνική απομόνωση.
Στην Πόλη του Μεξικού, μια διαδήλωση διαμαρτυρίας για την αύξηση των εγκλημάτων μίσους κατά των γυναικών συγκέντρωσε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στους δρόμους.
Μια ισχυρή διαγενεακή διάσταση χαρακτηρίζει τη συλλογική αντίσταση, όπως επιβεβαίωσε η ακτιβίστρια Norma García Andrade κατά τη διάρκεια της Marcha de las Catrinas το 2020:
Χαίρομαι που οι νέες και οι νέοι έχουν ενταχθεί στον αγώνα μας, γιατί πριν ήμασταν μόνο εμείς οι μητέρες που φωνάζαμε. Τώρα μας συνοδεύουν όλες αυτές οι νέες γυναίκες που μας βοηθούν να φωνάζουμε για δικαιοσύνη.
Η οργή που κατακλύζει το Μεξικό
Η πρακτική της κατάληψης του δημόσιου χώρου με το σώμα για να διαμαρτυρηθεί κανείς για την έμφυλη βία έχει ενταθεί στο Μεξικό και εκδηλώνεται με τον καλύτερο τρόπο κατά τη διάρκεια των πορειών για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας κάθε Μάρτιο.
Διοχετεύοντας μια διαγενεακή οργή, το 2020 και το 2021 γυναίκες ντυμένες ως Catrinas ντύθηκαν με φεμινιστικά σύμβολα γροθιάς και συνθήματα όπως #TruthAndJustice, #Niunamás (όχι άλλη) και #Nuncamas (ποτέ ξανά).
Κάποιες φορούσαν πράσινα μαντήλια γύρω από το λαιμό τους, υποστηρίζοντας την αποποινικοποίηση της άμβλωσης – ένα σύμβολο που αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία στον διεθνή φεμινιστικό ακτιβισμό σε όλη τη Λατινική Αμερική.
Πολλές Catrinas ξάπλωσαν στο έδαφος μιμούμενες νεκρά σώματα περιτριγυρισμένες φωτογραφίες των θυμάτων.
Αυτές οι παρεμβάσεις χρησιμοποιούν αυτό που η μελετήτρια ισπανικών σπουδών Francesca Dennstedt αποκαλεί «τακτικές φεμινιστικής αποαποικιοποίησης» και συνάδουν με τις ιδέες της φεμινιστικής ανθρωπολόγου Rita Segato σχετικά με την ανυπακοή.
Έτσι, με αυτή την κατάληψη του δημόσιου χώρου από τις διαμαρτυρόμενες, αυτές οι φεμινιστικές ομάδες επαναπροσδιορίζουν την πιο όμορφη αναπαράσταση του θανάτου στο Μεξικό για ένα παγκόσμιο κοινό του 21ου αιώνα.
