Mετανάστευση στην Ευρώπη: Εκπληκτική η μείωσή της, τρομακτικές οι συνέπειες των μεθόδων

Μέσα στα τελευταία δύο ή τρία χρόνια, οι αριθμοί των μεταναστών που φτάνουν στην Ευρώπη έχουν μειωθεί σημαντικά. Η παράνομη μετανάστευση, σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάζει ο Economist, επικαλούμενος τη Frontex, μειώθηκε κατά 21%, στους 112.000 ανθρώπους τους πρώτους οκτώ μήνες του 2025 σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα το 2024.

Χτίζοντας ένα μεγάλο, αόρατο τείχος μακριά από τα σύνορα της ΕΕ

Και η μείωση είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2023: 52%. Αιτία δεν είναι η αλλαγή των συνθηκών που προκαλούν τη μετανάστευση. Τα καθεστώτα παραμένουν καταπιεστικά σε χώρες όπως το Αφγανιστάν ή η Ερυθραία, εμφύλιοι πόλεμοι εξακολουθούν να βρίσκονται σε εξέλιξη σε χώρες της Αφρικής, όπως το Σουδάν, η φτώχεια διώχνει πολλούς ανθρώπους από τις πατρίδες τους.

Οι μετανάστες εξακολουθούν να βλέπουν την Ευρώπη ως γη της Επαγγελίας: για περισσότερη ασφάλεια, περισσότερη ελευθερία, για θέσεις εργασίας που θα τους εξασφαλίσουν αξιοπρεπή επιβίωση και διαβίωση. Ωστόσο η Ευρώπη τους κρατάει μακριά με αμφιλεγόμενες μεθόδους.

Σκληρές μέθοδοι αποτροπής

Αυτό που άλλαξε είναι μέθοδοι αποτροπής, οι οποίες ακολουθούνται από την ΕΕ για να κρατάει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες μακριά από τα σύνορά της. Και, όπως επισημαίνει ο Economist, είναι σκληρές και ανησυχητικές.

Οι βασικές διαδρομές που επιλέγουν οι μετανάστες είναι τρεις. Η κεντρική μεσογειακή διαδρομή, που εκτείνεται από την Τυνησία και τη Λιβύη στη βόρεια Αφρική προς την Ιταλία και τη Μάλτα. Η ανατολική μεσογειακή διαδρομή, που εκτείνεται κυρίως από την Τουρκία προς την Κύπρο και την Ελλάδα μέσω θαλάσσης. Περιλαμβάνει επίσης εκείνους που περνούν από ξηράς στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Και η δυτική αφρικανική διαδρομή, στην οποία βάρκες εισέρχονται στον Ατλαντικό από χώρες όπως η Μαυριτανία και το Μαρόκο, με κατεύθυνση προς τα Κανάρια Νησιά, στην Ισπανία.

Στόχος της ΕΕ ήταν, από το 2010 που ξεκίνησε η μεταναστευτική κρίση, να αποθαρρύνει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους να φτάσουν στην Ευρώπη. Και το «στοίχημα» ήταν να κάνουν τη διέλευση όσο το δυνατόν πιο δύσκολη. Το τελευταίο διάστημα, φαίνεται ότι το έχει καταφέρει.

Πώς; Χτίζοντας ένα μεγάλο, αόρατο τείχος μακριά από τα σύνορά της. Έτσι η μετανάστευση «αναχαιτίζεται» και οι άνθρωποι στέλνονται πίσω, πριν να έχουν την ευκαιρία να πατήσουν το πόδι τους σε ευρωπαϊκό έδαφος και να υποβάλουν αίτηση ασύλου.

Επί χρήμασι αποτροπή

Αυτό ήταν το αποτέλεσμα των συμφωνιών που έχουν υπογραφεί από την ΕΕ ως σύνολο, αλλά και ξεχωριστά από κράτη μέλη της, με χώρες από τις οποίες προσπαθούν να περάσουν οι μετανάστες. Σε αντάλλαγμα, οι χώρες διέλευσης λαμβάνουν μεγάλα ποσά βοήθειας και επενδύσεων. Στην Αίγυπτο υποσχέθηκαν 7,4 δισεκατομμύρια ευρώ, στην Τυνησία 1 δισ. ευρώ. Και η ΕΕ ή τα κράτη-μέλη της εκπαιδεύουν και χρηματοδοτούν την ακτοφυλακή, τους συνοριακούς υπαλλήλους και τις αστυνομικές δυνάμεις.

Όσο αυξάνονταν οι συμφωνίες τόσο μειώνονταν οι ροές. Το 2024, για παράδειγμα, μετά την υπογραφή συμφωνίας ΕΕ-Τυνησίας, οι διελεύσεις μέσω της κεντρικής μεσογειακής διαδρομής μειώθηκαν κατά 58%. Η συμφωνία με τη Μαυριτανία μείωσε τις ροές στη δυτικοαφρικανική διαδρομή κατά 52% φέτος.

Στην αποτελεσματικότητα της αποτροπής έχει συμβάλει και η τεχνολογία, καθώς προσφέρει καλύτερη επιτήρηση των εξωτερικών συνόρων και των υδάτων της. Η Frontex, με τη βοήθεια drones, περιπολεί τους ουρανούς πάνω από τα ύδατα της Λιβύης και της Τυνησίας. Όταν εντοπίζει ένα σκάφος, ειδοποιεί τις αρχές αυτών των χωρών. Σύμφωνα με την ομάδα ερευνητικής δημοσιογραφίας Lighthouse Reports, σε τρία χρόνια έως το 2024, η Frontex κοινοποίησε στις αρχές της Λιβύης τις τοποθεσίες σκαφών με μετανάστες περισσότερες από 2.000 φορές.

Κακοποιήσεις, βιασμοί, δουλεία

Και αν οι μειωμένοι αριθμοί για τη μετανάσταση μπορεί να είναι ικανοποιητικοί, το κόστος και τα δεινά για τους δυστυχισμένους αυτούς ανθρώπους είναι τεράστια.

Στη Λιβύη, για παράδειγμα, οι λεγόμενη «ακτοφυλακή» στην οποία καθοδηγούνται τα σκάφη των μεταναστών δεν είναι τίποτα περισσότερο από πολιτοφύλακες. Όπως καταγγέλλουν οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μετανάστες που κρατούνται ή επιστρέφονται στη Λιβύη κακοποιούνται, βιάζονται ή γίνονται δούλοι. Και, καθώς η ΕΕ έχει συνάψει συμφωνίες με περισσότερες χώρες, οι καταχρήσεις και οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γίνονται μακριά από τις ευρωπαϊκές ακτές.

Οι καταγγελίες είναι πάμπολλες. Η Τυνησία έχει κατηγορηθεί ότι άφησε χιλιάδες κρατούμενους μετανάστες στην έρημο κοντά στα σύνορά της με την Αλγερία. Η Μαυριτανία ότι απώθησε ανθρώπους πίσω πέρα ​​από τα σύνορά της στο Μάλι και τη Σενεγάλη. Ομάδες υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καταγγέλλουν ότι η σκληρότητα είναι ενσωματωμένη στο σχέδιο της ΕΕ. Διότι βασίζεται σε καταπιεστικά καθεστώτα που χρησιμοποιούν βάναυσα εργαλεία για να αποτρέψουν τους μετανάστες ακόμη και από το να προσπαθήσουν να διασχίσουν το έδαφός τους.

Σύμφωνα με την Τζούλια Σαφερμάγιερ της SOS Méditerranée, ΜΚΟ έρευνας και διάσωσης που φέρνει επιζώντες στις ευρωπαϊκές ακτές, πρόκειται για «εκστρατεία διοικητικής παρενόχλησης». Στόχος της, η αποδυνάμωση της εποπτείας των καταχρήσεων και η παρεμπόδιση των διασώσεων.

Πρόσφατο παράδειγμα, τον περασμένο Αύγουστο. Η λιβυκή ακτοφυλακή άνοιξε πυρ κατά πλοίου διάσωσης της ΜΚΟ καθώς αυτό αναζητούσε σκάφος με μετανάστες που βρισκόταν σε κίνδυνο.

Υγρός τάφος

Τα νερά της θάλασσας της Μεσογείου έχουν αποδειχθεί τα τελευταία χρόνια υγρός τάφος για χιλιάδες ανθρώπους. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, μέσα στο 2025 τουλάχιστον 456 μετανάστες έχουν πεθάνει και περισσότεροι από 420 έχουν αναφερθεί ως αγνοούμενοι σε δυστυχήματα με πλοία στην κεντρική Μεσόγειο.

Μιλώντας στον Economist, o Ουλφ Λέσινγκ, επικεφαλής του προγράμματος Σαχέλ στο Ίδρυμα Κόνραντ Αντενάουερ με έδρα το Μάλι, εκφράζει την ανησυχία του για τις εξελίξεις αυτές. Επισημαίνει ότι το κλείσιμο μικρότερων διαδρομών, όπως από τη Δυτική Σαχάρα προς τα Κανάρια Νησιά, μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να χρειάζονται μεγαλύτερες, πιο επικίνδυνες διαδρομές. Και να ξεκινούν το ταξίδι τους από τη Σενεγάλη ή την Γκάμπια.

Τι λέει η Frontex

Από την πλευρά της η Frontex υποστηρίζει ότι διασφαλίζει ότι τα σύνορα αστυνομεύονται νόμιμα και με σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα. Εκπρόσωπός της δήλωσε ότι «δεν υπάρχει θέση στη διαχείριση των ευρωπαϊκών συνόρων για βαρβαρότητα. Αυτό δεν είναι πολιτική. Ούτε στον τρόπο που εργαζόμαστε ούτε σε αυτό που περιμένουμε ή ανεχόμαστε από οποιονδήποτε από τους εταίρους μας».

Βασικό ερώτημα είναι αν οι νέες πολιτικές της ΕΕ μπορούν να έχουν διάρκεια. Κυρίως γιατί η μετανάστευση και οι πιέσεις που ασκεί μπορεί να αυξηθούν για μια σειρά από λόγους. Όπως η αύξηση του πληθυσμού, η κλιματική αλλαγή, οι διαρκείς κίνδυνοι. Επιπλέον, επιλέγοντας να συνεργαστεί με άλλες χώρες για να σταματούν τους μετανάστες μακριά από τα σύνορά της, διατρέχει άλλους κινδύνους. Για παράδειγμα, η Τουρκία και το Μαρόκο χρησιμοποιούν τη μετανάστευση ως μοχλό πίεσης προς την ΕΕ, για να πετυχαίνουν άλλους στόχους.

Απειλές και μέτρα αποτροπής

Ταυτόχρονα, χώρες μέλη της ΕΕ, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, επιλέγουν να παρουσιάζονται λιγότερο ελκυστικές για τους μετανάστες. Η Ιταλία επιδιώκει να αναθέσει την επεξεργασία των αιτημάτων ασύλου στην Αλβανία. Το σχέδιό της έχει ωστόσο «παγώσει» από το Δικαστήριο της ΕΕ. Η ελληνική κυβέρνηση απειλεί να φυλακίσει όσους δεν εγκαταλείπουν τη χώρα μετά την απόρριψη των αιτημάτων ασύλου τους.

Αλλά η ΕΕ κάνει ελάχιστα πράγματα για να αντιμετωπίσει τις αιτίες της μετανάστευσης στη ρίζα τους. Όπως η φτώχεια ή οι πόλεμοι. Ίσως, όπως λέει ο Economist, να μην έχει όρεξη να συμβάλει στην  οικοδόμηση κρατών ή στη διατήρηση της ειρήνης μετά τις αποτυχημένες παρεμβάσεις της στο Αφγανιστάν και τη Λιβύη. Και, πιθανόν, φοβάται ότι η αύξηση των εισοδημάτων στις φτωχές χώρες μπορεί απλώς να αυξήσει τον αριθμό των ανθρώπων που μπορούν να πληρώσουν τους λαθρέμπορους.

Έτσι βασίζεται σε σκληρές πολιτικές για να μειώσει την παράνομη μετανάστευση. Με ό,τι κινδύνους και αν εγκυμονεί μια τέτοια απόφαση.

---

Περισσότερα Video

Ακολουθήστε το Politica στο Google News και στο Facebook