Politica 89.8
Γρηγόρης Γρηγορίου: Ο κινηματογράφος είναι ο καθρέφτης μιας κοινωνίας
Η φτωχή μέχρι σήμερα βιβλιογραφία γύρω από την ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου πλουτίζεται σε λίγες μέρες με τη μαρτυρία ενός από τους πρωτεργάτες του. Ο Γρηγόρης Γρηγορίου, που υπήρξε ένας από τους πρώτους σκηνοθέτες-δημιουργούς και έζησε από τα μέσα την πορεία του ελληνικού κινηματογράφου από το 1940 μέχρι σήμερα (σ.σ. αρχές του 1989), έγραψε τις αναμνήσεις του σε δυο τόμους. Ο πρώτος θα κυκλοφορήσει στα τέλη Ιανουαρίου από τις εκδόσεις «Αιγόκερως» με τον τίτλο «Μνήμες σε άσπρο – μαύρο» και τον υπότιτλο «Τα ηρωικά χρόνια» (1942-1958), και ο δεύτερος θα εκδοθεί την άνοιξη με τον τίτλο «Η ιστορία ενός επαγγελματία», που θα καλύπτει την περίοδο του ελληνικού σινεμά από το 1958 μέχρι το «θάνατό» του, όπως λέει ο ίδιος, δηλαδή τα τέλη της δεκαετίας του ’60, με αναφορές στη δημιουργία του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, την «εισβολή» του αμερικανικού σινεμά κ.ά.
Η έκδοση αυτών των δυο τόμων αποκτά και μια «ιστορική» σημασία, αν σημειώσουμε πως είναι η πρώτη φορά όπου κινηματογραφιστής της παλιάς φρουράς αυτοβιογραφείται και καταθέτει γραπτά τη μαρτυρία του για εκείνα τα «πέτρινα χρόνια» του ελληνικού σινεμά.
«ΤΑ ΝΕΑ», 10.1.1989, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
«Ο κινηματογράφος είναι ο καθρέφτης μιας κοινωνίας και εκείνα τα χρόνια ο ελληνικός κινηματογράφος δεν μπορούσε να είναι καλύτερος απ’ ό,τι ήταν με τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν. Δεν θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει ο νέος ελληνικός κινηματογράφος, αν δεν υπήρχε ο παλιός» λέει ο Γρηγόρης Γρηγορίου, που είναι σήμερα αντιπρόεδρος του Κέντρου Κινηματογράφου.
Τα κεφάλαια των δυο τόμων χωρίζονται με βάση τις χρονολογίες των ταινιών που γύριζε ο Γρηγόρης Γρηγορίου. Παράλληλα, με την αναφορά στις συνθήκες κάτω από τις οποίες κατόρθωσε να γυρίσει τις δικές του ταινίες επιχειρείται και μια σκιαγράφηση των γενικότερων συνθηκών που επικρατούσαν στο χώρο της παραγωγής των φιλμ (εισιτήρια, γεγονότα, ίδρυση κινηματογραφικών στούντιο κ.ά.).
«ΤΑ ΝΕΑ», 10.1.1989, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Στον πρόλογο του βιβλίου ο Γρηγόρης Γρηγορίου ρίχνει μια γρήγορη ματιά στην «προϊστορία» του ελληνικού σινεμά («Αστέρω» του Δημήτρη Γαζιάδη, «Δάφνις και Χλόη» του Ορέστη Λάσκου κ.ά.) και εισέρχεται στην «ιστορία» του με την αναφορά στην ταινία του Δημήτρη Ιωαννόπουλου «Η φωνή της καρδιάς».
«Αυτή η ταινία του Ιωαννόπουλου στάθηκε το πρώτο ελληνικό φιλμ που βλεπόταν και ακουγόταν, κάνοντας και εμπορική επιτυχία. Στάθηκε ουσιαστικά το κίνητρο για να επενδύσουν οι ιδιώτες πιο συστηματικά τα κεφάλαιά τους στην παραγωγή των ταινιών. Μέχρι τότε δεν υπήρχε καμιά οργανωμένη παραγωγή εκτός από την περίπτωση του Γαζιάδη. Να φανταστεί κανείς ότι πριν τον πόλεμο πολλοί ελληνικοί θεσμοί πήγαιναν περιοδεία στην Αίγυπτο, και επειδή εκεί υπήρχαν κινηματογραφικά στούντιο, γύριζαν ταινίες, που στη συνέχεια έφταναν στην Ελλάδα» αναφέρει ο Γρηγόρης Γρηγορίου.
Η πιο αναλυτική τοποθέτηση πάνω σε πρόσωπα και πράγματα του ελληνικού σινεμά εκείνης της περιόδου αρχίζει με την πρώτη ταινία του «Ο κόκκινος βράχος» (1948), που αποτελούσε κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος του Γρηγορίου Ξενόπουλου «Φωτεινή Σάντρη». Σ’ αυτή την ταινία γράφει την πρώτη του κινηματογραφική μουσική και ο Μάνος Χατζιδάκις.
Το 1949 γυρίζει τη «Θύελλα στο φάρο» και το 1950 έρχεται το αριστουργηματικό «Πικρό ψωμί», που έχει χαρακτηριστεί σαν η πρώτη νεορεαλιστική ταινία του ελληνικού κινηματογράφου, αλλά αντιμετώπισε πολλά προβλήματα με τη λογοκρισία.
«Εκείνα τα χρόνια ανακαλύπταμε μόνοι μας τον κινηματογράφο, καθώς δεν υπήρχε καμιά πληροφόρηση για το τι γινόταν στο εξωτερικό» τονίζει χαρακτηριστικά ο Γρηγόρης Γρηγορίου, που δηλώνει «αυτοδίδακτος κινηματογραφιστής», έχοντας ως κινηματογραφική παιδεία τη «μανιακή» παρακολούθηση ταινιών στους αθηναϊκούς κινηματογράφους (η μοναδική σχολή κινηματογράφου που υπήρχε στη χώρα μας εκείνη την εποχή ήταν η «Ακαδημία Κινηματογραφικών Σπουδών» του Ορφέα Καραβία).
«ΤΑ ΝΕΑ», 8.4.1989, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Το 1951 γυρίζει τους «Μεγάλους δρόμους», ταινία που σήμερα έχει και αξία ντοκουμέντου, καθώς σ’ αυτή η Μαρίκα Νίνου κάνει τη μοναδική εμφάνισή της σε ταινία, τραγουδώντας δίπλα στον Βασίλη Τσιτσάνη τη «Φτωχολογιά».
Στη συνέχεια, για τέσσερα χρόνια ο Γρηγόρης Γρηγορίου μένει άνεργος· «οι παραγωγοί με θεωρούσαν κουλτουριάρη και οι διανοούμενοι εμπορικό σκηνοθέτη» λέει ο ίδιος, για να έρθει το 1955 «Η αρπαγή της Περσεφόνης» σε σενάριο Ιάκωβου Καμπανέλλη και παραγωγή Λυκούργου Σταυράκου.
«Είναι η εποχή που μαζί με τον Λυκούργο Σταυράκο δημιουργήσαμε τη γνωστή μέχρι σήμερα Σχολή Κινηματογράφου Λυκούργου Σταυράκου, που εκείνη την εποχή αποτέλεσε σταθμό για το χώρο του ελληνικού κινηματογράφου, αν σκεφτεί κανείς ότι είχε ανάμεσα στους καθηγητές της τους Γιάννη Τσαρούχη, Μάριο Πλωρίτη, Κάρολο Κουν, Ιάκωβο Καμπανέλλη, Πέλο Κατσέλη, Βασίλη Διαμαντόπουλο, Μάνο Χατζιδάκι κ.ά.» υπογραμμίζει ο Γρηγόρης Γρηγορίου.
Μετά από άλλα τρία χρόνια ανεργίας, το 1958, έρχεται «Ο Μιμίκος και η Μαίρη», που είναι και η πρώτη ταινία του Γρηγόρη Γρηγορίου η οποία γυρίζεται «σε πραγματικό στούντιο και όχι σε μάντρα».
Από εδώ αρχίζει ο δεύτερος τόμος των αναμνήσεών του, που καλύπτει την πιο «εμπορική» περίοδο με ταινίες όπως «Η λίμνη των στεναγμών», στην οποία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά γερανός στα γυρίσματα, «Καλημέρα Αθήνα», «Η κάλτσα του διαβόλου» κ.ά.
Ακολουθεί η «αμερικανική περίοδος», όπου με παραγωγό τον Τζέιμς Πάρις ο Γρηγόρης Γρηγορίου γυρίζει τις ταινίες «Διωγμός», «Αδελφός Άννα», «Όχι κύριε Τζόνσον» και τους «Τελευταίους του Ρούπελ», που είναι το στερνό του φιλμ (1970).
*Άρθρο αφιερωμένο στον Γρηγόρη Γρηγορίου με αφορμή την κυκλοφορία δύο βιβλίων του για τον ελληνικό κινηματογράφο. Η συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο Γρηγορίου στο δημοσιογράφο και συγγραφέα Παύλο Κάγιο έφερε τον τίτλο «Τα ηρωικά χρόνια…» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Τρίτη 10 Ιανουαρίου 1989.
Ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Γρηγορίου έφυγε από τη ζωή στις 4 Σεπτεμβρίου 2005, σε ηλικία 86 ετών.
Ο διακεκριμένος δημοσιογράφος, λογοτεχνικός κριτικός και μεταφραστής Κώστας Σταματίου (1929-1991) είχε γράψει για τον Γρηγορίου τα ακόλουθα (εφημερίδα «Τα Νέα», Σάββατο 8 Απριλίου 1989):
Άνθρωπος κουλτούρας και υπερπλήρης εμπειριών, κινηματογραφιστής της πράξης και δάσκαλος, χρόνια τώρα, […] ο Γρηγορίου πάντα πάλευε για έναν κινηματογράφο με ανθρώπινο πρόσωπο και τουλάχιστον με ένα καλό γούστο, ενώ ήταν σύμφωνος με την εμπορική «συνταγή», ζητούσε όμως η κατασκευή να γίνεται οπωσδήποτε με «αγνά υλικά».
