Politica 89.8
Ο χρυσός η παράνομη εξόρυξη από συμμορίες και η άνοδος των ναρκο-χρυσοθήρων
Καθώς οι παγκόσμιες τιμές του χρυσού απογειώνονταν, οι κάτοικοι του Στίλφοντέιν, μιας ήσυχης πόλης της Νότιας Αφρικής που περιβαλλόταν από εγκαταλελειμμένα φρεάτια από την ακμή της εξόρυξης της χώρας, άρχισαν να παρατηρούν μερικούς νεοφερμένους οι οποίοι έφεραν όπλα.
Οι συμμορίες ήταν εκεί για να επωφεληθούν από μια ακμάζουσα παραοικονομία, στην οποία χιλιάδες φτωχοί εξορύκτες εργάζονται βαθιά στα εγκαταλελειμμένα ορυχεία της Νότιας Αφρικής – κάποτε από τα πιο κερδοφόρα στον κόσμο – την ώρα που οι εγκληματίες μάχονται για τον έλεγχό τους.
«Υπάρχουν μίνι πόλεμοι που συμβαίνουν υπόγεια», τόνισε στους Financial Times ο Λούις Νελ σύμβουλος ασφάλειας εξόρυξης της Νότιας Αφρικής. «Πολεμούν μεταξύ τους χρησιμοποιώντας αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς».
Αυτή είναι η σκοτεινή πλευρά του πυρετού του χρυσού του 21ου αιώνα, καθώς ομάδες οργανωμένου εγκλήματος από την υποσαχάρια Αφρική έως τη νοτιοανατολική Ασία και τα βάθη του Αμαζονίου δραστηριοποιούνται στην παράνομη εξόρυξη για να τροφοδοτήσουν ένα από τα πιο επικερδή επαγγέλματα των τελευταίων ετών. Η αξία του χρυσού έχει εκτοξευτεί, καθώς οι επενδυτές αναζητούν ασφάλεια από εμπορικούς πολέμους, πληθωρισμό και γεωπολιτικές εντάσεις.
Η ανταλλαξιμότητά του, η οποία καθιστά το πολύτιμο μέταλλο εύκολο στο ξέπλυμα σε εμπορικούς και διυλιστικούς κόμβους όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Ελβετία, έχει μετατρέψει την εξόρυξη σε πόλο έλξης για απανταχού εγκληματίες, από τη μεγαλύτερη ένοπλη ομάδα της Κολομβίας Clan del Golfo, μέχρι τις εμπόλεμες πλευρές στην καταστροφική εμφύλια σύγκρουση του Σουδάν.
Δεκάδες δισεκατομμύρια από τον παράνομο χρυσό
Οι εκτιμήσεις ποικίλλουν, αλλά η παράνομη βιομηχανία εξόρυξης χρυσού αξίζει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Ο ΟΗΕ τονίζει ότι οι ομάδες οργανωμένου εγκλήματος είναι «ενσωματωμένες» στις αλυσίδες εφοδιασμού.
Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός SwissAid εκτίμησε πέρυσι ότι 435 τόνοι χρυσού (31 δισ. δολάρια) εξήχθησαν λαθραία από την Αφρική το 2022, διπλάσιος όγκος από μια δεκαετία πριν. Και στο Περού, τον νούμερο ένα παραγωγό χρυσού της Νότιας Αμερικής, για παράδειγμα, η χρηματοπιστωτική ρυθμιστική αρχή εκτίμησε ότι πάνω από το 40% των εξαγωγών χρυσού ύψους 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων του περασμένου έτους ήταν παράνομες.
«Οι εγκληματικές επιχειρήσεις βγάζουν περισσότερα χρήματα από το εμπόριο χρυσού παρά από τα ναρκωτικά», λέει στους Financial Times η Σάσα Λέζνιεφ, σύμβουλος πολιτικής στο The Sentry, ερευνητικό οργανισμό που επιδιώκει να απενεργοποιήσει δίκτυα που επωφελούνται από ένοπλες συγκρούσεις.
Αυτές οι παγκόσμιες δυνάμεις της μαύρης αγοράς δραστηριοποιούνται ολοένα και περισσότερο στη Νότια Αμερική, όπου το τροπικό δάσος του Αμαζονίου βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της ανόδου των λεγόμενων «ναρκο-μεταλλωρύχων».
Το τμήμα του τροπικού δάσους της Βραζιλίας φιλοξενεί εδώ και καιρό μικρής κλίμακας και συχνά μη εξουσιοδοτημένη εξόρυξη, γνωστή ως garimpo. Για δεκαετίες, η δραστηριότητα αυτή αποτελεί οικονομική πηγή ζωής σε μέρη όπως η Itaituba, η ανεπίσημη πρωτεύουσα του ξεπλύματος χρυσού της χώρας.
Σε ένα ξέφωτο λίγες ώρες μακριά, ο διευθυντής ενός garimpo δείχνει μια τεράστια τρύπα βάθους τριών μέτρων που περιέχει γαλαζωπό νερό, από το οποίο αντλείται λάσπη σε ένα ξύλινο πλαίσιο που φιλτράρεται μέσα από τουλπάνι. Θα προστεθεί υδράργυρος και θα καεί για να αφαιρεθεί το μέταλλο από το υλικό.
Σε 60 ημέρες, είπε ο άνδρας, απέδωσε 2 κιλά αξίας περίπου 200.000 δολαρίων σε νόμιμες τιμές.
Εγκληματικές συμμορίες παντού
Μεταξύ των νεοφερμένων, σύμφωνα με αξιωματούχους, ακτιβιστές και ηγέτες ιθαγενών, είναι βραζιλιάνικες συμμορίες ναρκωτικών, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να παρέχουν τα πάντα, από ασφάλεια και όπλα για καταυλισμούς έως άμεση εμπλοκή σε ορισμένες εξορυκτικές δραστηριότητες.
Ο Χουμπέρτο Φρέιρε, διευθυντής του Αμαζονίου και του περιβάλλοντος στην ομοσπονδιακή αστυνομία της Βραζιλίας, δήλωσε στους FT ότι οι λαθρέμποροι κοκαΐνης και οι παράνομοι χρυσοθήρες χρησιμοποιούν παρόμοια υλικοτεχνική υποστήριξη, όπως ελαφρά αεροσκάφη και παράνομες διαδρόμους προσγείωσης.
Οι παράνομοι garimpos είναι ολοένα και πιο οπλισμένοι, συμπεριλαμβανομένων και με όπλα υψηλού διαμετρήματος, όπως τυφέκια AK-47 και πολυβόλα ενώ υπάρχουν στοιχεία για παράνομη εξαγωγή χρυσού στο εξωτερικό μέσω ιταλικής μαφίας.
Η Clan, διάδοχος των παραστρατιωτικών που πολεμούσαν τους αριστερούς αντάρτες τη δεκαετία του 1990, φορολογούσε εδώ και καιρό τους τοπικούς χρυσοθήρες και τους μικρής κλίμακας εξορύκτες, αλλά τα τελευταία χρόνια έχει επεκταθεί στη λειτουργία βυθοκόρων στον ποταμό Cauca και εκσκαφέων που σκάβουν τις όχθες, τρομοκρατώντας τους κατοίκους.
«Όλοι πρέπει να τους πληρώσουν, όχι μόνο οι χρυσοθήρες, αλλά όλοι οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων, μέχρι και ο πλανόδιος πωλητής πίτας», είπε στους FT ένας χρυσοθήρας.
Οι συμμορίες εισβάλλουν ακόμη και σε νόμιμες, βιομηχανικής κλίμακας επιχειρήσεις χρυσού. Στο συγκρότημα Buritica στην Κολομβία, που ανήκει στην κινεζική Zijin Mining, η Clan κατέλαβε χιλιόμετρα σηράγγων που προκάλεσαν θανατηφόρες συγκρούσεις.
Παρόμοιες σκηνές έχουν διαδραματιστεί στο Περού, όπου 39 εργάτες έχουν σκοτωθεί τα τελευταία τρία χρόνια σε επιθέσεις συμμοριών που ληστεύουν χρυσό απευθείας από τις φλέβες του ορυχείου Poderosa στους πρόποδες των Άνδεων.
Η εγκληματική χρυσοθηρία στον Αμαζόνιο απειλεί τους ιθαγενείς που λένε ότι η εξόρυξη έχει διώξει τα ζώα που θηρεύουν, έχει μολύνει τις υδάτινες οδούς με υδράργυρο και έχει φέρει άλλα δεινά, καταστρέφοντας τον κοινωνικό ιστό.
Το ξέπλυμα του παράνομου χρυσού
Μόλις εξορυχθεί, ο παράνομος χρυσός φτάνει γρήγορα σε όλο τον κόσμο μέσω κόμβων όπως το Μαϊάμι, η Βομβάη και το Χονγκ Κονγκ.
Τα ΗΑΕ έχουν αναδειχθεί σε ένα από τα κορυφαία κέντρα εμπορίας χρυσού στον κόσμο και, σύμφωνα με τους επικριτές, σε ένα σημαντικό κέντρο ξεπλύματος χρήματος λόγω χαλαρών κανόνων και την προθυμία των αγοραστών να πληρώσουν μετρητά.
Ο Μαρκ Ούμελ, επικεφαλής πρώτων υλών στην SwissAid, δήλωσε ότι τα ΗΑΕ λειτουργούν σαν «πλυντήριο» για το μέταλλο, με χρυσό από αλλού να επεξεργάζεται και να φέρει την ετικέτα των Εμιράτων.
Οι ράβδοι χρυσού είναι χημικά σχεδόν πανομοιότυπες, καθιστώντας αδύνατη τη διάκριση της προέλευσής τους. Η χώρα επιμένει ότι «παίζει υπεύθυνο ρόλο», προσθέτοντας ότι οι αρχές έχουν εντείνει την επιβολή του νόμου με χιλιάδες επιθεωρήσεις.
Μεγάλο μέρος του χρυσού που εισρέει στα ΗΑΕ προέρχεται από την Αφρική, όπου ο φυσικός πλούτος, οι συγκρούσεις και τα αδύναμα κράτη έχουν συνδυαστεί για να καταστήσουν την ήπειρο επίκεντρο παράνομης εξόρυξης.
Η Νότια Αφρική, που κάποτε ήταν ο μεγαλύτερος παραγωγός χρυσού στον κόσμο, αποτελεί εύκολο στόχο λόγω της υψηλής ανεργίας και της αχαλίνωτης εγκληματικότητας. Χιλιάδες εγκαταλελειμμένα ορυχεία έχουν καταληφθεί από τους λεγόμενους μεταλλωρύχους zama zama, πολλοί από τους οποίους είναι φτωχοί μετανάστες από άλλες χώρες.
Αλλά ενώ οι αρχές έχουν λάβει μέτρα οι αναλυτές λένε ότι οι δυνάμεις πίσω από αυτό είναι πιο δύσκολο να σταματήσουν. «Πρέπει να φτάσεις στους χρηματοδότες και σε αυτούς που πραγματικά βγάζουν το κέρδος», δήλωσε ο σύμβουλος ασφαλείας Νελ.
Αναμφισβήτητα, οι εφιαλτικές συνέπειες ήταν πιο εμφανείς στο Σουδάν, όπου τα κέρδη από την εξόρυξη έχουν βοηθήσει στη χρηματοδότηση ενός εμφυλίου πολέμου στον οποίο έχουν σκοτωθεί τουλάχιστον 150.000 άνθρωποι.
Μια έκθεση του ΟΗΕ φέτος ισχυρίστηκε ότι η παραστρατιωτική ομάδα «Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης», που οι ΗΠΑ έχουν κατηγορήσει για γενοκτονία, χρηματοδότησε επιχειρήσεις μέσω λεηλασίας χρυσού. Σύμφωνα με ερευνητές, μεγάλο μέρος αυτού καταλήγει στα ΗΑΕ.
Παρά αυστηροποιημένα νέα μέτρα, όμως, οι πωλητές στο πολυσύχναστο σουκ χρυσού του Ντουμπάι παραδέχονται ότι δεν έχουν ιδέα από πού προέρχεται ο χρυσός που πωλούν.
Μέτρα κατά του παράνομου χρυσού
Ο καταστροφικός ανθρώπινος απολογισμός της παράνομης εξόρυξης χρυσού στον Αμαζόνιο έγινε γνωστός παγκοσμίως πριν από λίγα χρόνια από μια κρίση πείνας και ασθενειών μεταξύ των ιθαγενών Γιανομάμι της Βραζιλίας, η οποία αποδόθηκε σε παρενόχληση και βία από την εισροή παράνομων εξορυκτών.
Μετά από μια έκρηξη garimpo υπό τον ακροδεξιό πρώην πρόεδρο Ζαΐρ Μπολσονάρο, η αριστερή κυβέρνηση Λούλα ντα Σίλβα το 2023 ξεκίνησε μια αντεπίθεση με επιδρομές για να κλείσει στρατόπεδα και να καταστρέψει εξοπλισμό.
Η κυβέρνηση ισχυρίζεται επιτυχίες, επισημαίνοντας μια μείωση κατά 98% στις παράνομες τοποθεσίες εξόρυξης στην περιοχή Yanomami. Παράλληλα, το ανώτατο δικαστήριο της χώρας έθεσε τέλος σε ένα τεκμήριο «καλής πίστης» για τους αγοραστές, που επέτρεπε σε τόνους παράνομου χρυσού να αποκτήσουν νομική υπόσταση.
Η ΜΚΟ Instituto Escolhas λέει ότι οι ενέργειες αποδίδουν καρπούς. Οι δηλωμένες εξαγωγές χρυσού της Βραζιλίας μειώθηκαν κατά δύο πέμπτα σε 62 τόνους πέρυσι σε σύγκριση με το 2022, με τις αποστολές προς την Ινδία να μειώνονται κατακόρυφα κατά 97% και προς τα ΗΑΕ κατά 64%.
Ωστόσο, η επιβολή περιορίζεται από την περιορισμένη χρηματοδότηση, το τεράστιο μέγεθος του Αμαζονίου και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τη συνενοχή των αρχών.
Οι αυτόχθονες ακτιβιστές λένε ότι οι παράνομοι μεταλλωρύχοι επιστρέφουν μόλις ολοκληρωθούν οι επιχειρήσεις ασφαλείας ή διαρρέουν σε παραπλήσιες περιοχές.
Τελικά – όπως στη Νότια Αφρική και αλλού – υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες για το εάν οι κυβερνητικές καταστολές μπορούν να νικήσουν τα ολοένα και πιο καλά χρηματοδοτούμενα εγκληματικά δίκτυα, με το Παγκόσμιο Συμβούλιο Χρυσού να προειδοποιεί ότι η κλίμακα των παράνομων ροών χρυσού, της διαφθοράς και του ξεπλύματος χρήματος είναι «άνευ προηγουμένου».
Πηγή: ΟΤ
