Politica 89.8
Τελευταία έχει δημοσιευτεί ένα πλήθος αναλύσεων για τις αιτίες του φαινομένου της έλλειψης ισχυρής αντιπολίτευσης και εναλλακτικής κυβερνητικής πρότασης.
Ανάγεται σε κύριο πρόβλημα της ελληνικής πολιτικής σφαίρας. Θέλω να δείξω ότι δεν αποτελεί παρά ένα σύμπτωμα του πραγματικού προβλήματος και ότι οι εφήμερες «λύσεις» που απορρέουν από μια τέτοια διάγνωση το διογκώνουν.
Toυ Θεοχάρη Παπαδάκη
Για την συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού το πρόβλημα είναι η αποτυχία των κομμάτων που κυβέρνησαν τις τελευταίες δεκαετίες. Συνέπεια του είναι το έλλειμα εμπιστοσύνης που δημιουργήθηκε προς τα κόμματα αυτά και τις ιδεολογίες τους. Αυτά που πρόσφατα νιώσαμε την ανάγκη να κατηγοριοποιήσουμε, αποκαλώντας τα «συστημικά».
Η νέα διαχωριστική γραμμή «συστημικά-αντισυστημικά» πηγάζει απο τον συνδυασμό τριών παραγόντων:
(α) Την εναλλασσόμενη διακυβέρνηση-αντιπολίτευση των ίδιων αριστερών-δεξιών κομμάτων για πάνω από τριάντα χρόνια.
(β) Την υπονόμευση του διαχωρισμού «αριστερά-δεξιά» που συντελέστηκε από την σύγκλιση των πολιτικών που εφαρμόστηκαν τόσο από αριστερές οσο και από δεξιές κυβερνήσεις. Η σταδιακή αλλά ραγδαία μείωση των διαφοροποιήσεων κομμάτων και ιδεολογιών, είχε ως αποτέλεσμα η διαχωριστική γραμμή «αριστερά-δεξιά» να απωλέσει στην πράξη μεγάλο μέρος της σημασίας και της χρησιμότητας της.
(γ) Την αποτυχία τους, την οποία βιώνει το 75% των πολιτών ως μείωση της ποιότητας ζωής και του κοινωνικού κράτους, συνεχώς διευρυνόμενη ανισότητα πλούτου και κρίση πολιτισμικής ταυτότητας.
Στην νέα διαχωριστική γραμμή «σύστημα-αντισύστημα», τα παραδοσιακά κόμματα που διακρίνονταν ως αριστερά ή δεξιά, παραμερίζονται και συγκροτούν από κοινού τον πόλο των συστημικών κομμάτων. Στην άλλη πλευρά βρίσκονται τα αντισυστημικά, τα οποία μπορεί να είναι από ακροδεξιά εως ακροαριστερά, αλλά συνήθως δεν εμπίπτουν σε τέτοιους διαχωρισμούς, αποτελώντας υβριδικά κόμματα με εκλεκτικές θέσεις απ’ όλες τις μπάντες.
Ο διαχωρισμός «συστημικά-αντισυστημικά» λοιπόν δεν τέμνει τον διαχωρισμό «αριστερά-δεξιά» αλλα τον εμπεριέχει και τον αναδιανέμει. Επιφέρει την απώλεια της ηγεμονίας του διαχωρισμού «αριστερά-δεξιά», την προσθήκη νέων προσδιοριστικών κατηγοριών και διαμορφώνει ένα νέο σύστημα προσανατολισμού μιας ρευστής πολιτικής γεωγραφίας. Σε αυτήν όλες οι πολιτικές ταυτότητες, παλιές και νέες, μη-εν-τοπισμένες πια, είναι ελεύθερες να συνδυαστούν με οποιονδήποτε τρόπο μεταξύ τους: ναζιστές LGBTQ, ακροδεξιοί μετανάστες, συντηρητικοί κομμουνιστές, αριστεροί αγανακτισμένοι με την μετανάστευση, φιλοεβραίοι ελληνορθόδοξοι ακροδεξιοί κλπ.
Η αντίδραση σε αυτή την αποτυχία εκφράζεται:
(α) Ψυχολογικά, ως έλλειψη εμπιστοσύνης στους βασικούς δημοκρατικούς θεσμούς, με ποσοστά τα οποία ξεπερνούν κατά πολύ τα επίπεδα στα οποία μια δημοκρατία μπορει να λειτουργήσει ικανοποιητικά. Στην έρευνα της ΕΤΕΡΟΝ, στην ερώτηση «Πόσο εμπιστεύεστε τους παρακάτω θεσμούς στην Ελλάδα;» το 85% δηλώνει ότι εμπιστεύεται τα κόμματα λίγο ή καθόλου.
(β) Συμπεριφορικά, ως κατακερματισμός των συστημικών κομμάτων μέσω της ψήφου και των δημοσκοπήσεων ή ως αποχή.
Για τα κόμματα της σημερινής αντιπολίτευσης που θεωρούνται ότι συμμετείχαν στην αποτυχία του ελληνικού πολιτικού συστήματος, ο συνδυασμός της κατηγοριοποίησης τους ως «συστημικά», και της αδυναμίας τους να πείσουν ότι έχουν αλλάξει, έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορούν να κεφαλαιοποιήσουν την πτώση του «κυρίαρχου» κόμματος. Γι’ αυτό αδυνατούν να αποτελέσουν εναλλακτική κυβερνητική πρόταση.
Αυτός είναι και ο λόγος που δεν υπάρχει ακόμα κυρίαρχο κόμμα. Με ποσοστά 28% στις ευρωεκλογές και >25% στις δημοσκοπήσεις, η ΝΔ δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως κυρίαρχο κόμμα, ακόμη κι αν, υπό το φόβο της ακυβερνησίας, ξεπεράσει το 30%.
Ίσως είναι αναχρονιστικό να χαρακτηρίσουμε την απαξίωση του διαχωρισμού «αριστερά-δεξιά» ως «πολιτικό αδιέξοδο» για τους ψηφοφόρους καθώς:
(α) για πολλούς έχει ήδη βρεθεί διέξοδος σε υπάρχοντα αντι-συστημικά κόμματα ή είναι προετοιμασμένοι να την αντικρίσουν σε νέα κόμματα ή ηγέτες όπως έχει δείξει η πρόσφατη ιστορία,
(β) η ταυτότητα μιας μεγάλης μερίδας, συγκροτημένη εκλεκτικά, δεν εντάσσεται πλέον εύκολα σε αυτό.
Αν αποδεχτούμε ότι το πραγματικό πρόβλημα του ελληνικού κομματικού συστήματος έγκειται σε αυτή την αποτυχία, θα συνειδητοποιήσουμε ότι δεν αποτελεί λάθος μιας αριστερής ή δεξιάς, αντιπολίτευσης ή κυβέρνησης αλλά διαχρονική αποτυχία και των δύο. Θα καταλάβουμε επίσης ότι δεν θα λυθεί με την εμφάνιση μιας ακόμα εναλλακτικής κυβερνητικής πρότασης, ισχυρής (αριθμητικά) αντιπολίτευσης, διπολικής «σταθερότητας» ή ανούσιας συνεργασίας κομμάτων. Ακόμα και το σοκ της προσωρινής ακυβερνησίας ίσως να προσφέρει περισσότερα οφέλη από το να επιλέξουμε εκβιαστικά το «κυρίαρχο» κόμμα.
Επιλέγοντας μια από αυτές τις «λύσεις», όπως έχουμε κάνει τόσες φορές στο παρελθόν, απλά κλωτσάμε το συνεχώς διογκούμενο πρόβλημα παρακάτω, με τις καταστροφικές συνέπειες που βλέπουμε σε πολλές άλλες δυτικές χώρες ως άνοδο του αυταρχικού λαϊκισμού.
Στο κείμενο αυτό εξέφρασα την οπτική των πολιτών για το κύριο πρόβλημα του πολιτικού συστήματος. Λείπει η αυτοκριτική αναγνώριση της ευθύνης και της συμμετοχής τους στην δημιουργία του, την οποία θα επιχειρήσω σε επόμενο άρθρο.
- Ο Θεοχάρης Παπαδάκης είναι Κοινωνικός Ανθρωπολόγος
