Politica 89.8
«Ελπίζω να πάει στη φυλακή» – Ο βραβευμένος στις Κάννες Βραζιλιάνος σκηνοθέτης για τον Μπολσονάρο και την πολιτική αμνησία
Όταν ο Βραζιλιάνος σκηνοθέτης Κλέμπερ Μεντόσα Φίλιο έγραφε την τελευταία του ταινία, το 2021, ένιωθε ντροπή για την κατάσταση στην πατρίδα του, καθώς αυτή είχε πάρει «μια απότομη στροφή προς τα δεξιά» υπό τον τότε πρόεδρο Ζαΐχ Μπολσονάρο. «Καλά πληροφορημένοι φίλοι… θα σε χτυπούσαν στην πλάτη και θα έλεγαν, σε λυπάμαι», θυμάται ο σκηνοθέτης. Τέσσερα χρόνια αργότερα, όταν η ταινία The Secret Agent βγαίνει στις μεγάλες οθόνες, ο Μπολσονάρο έχει φύγει από το προσκήνιο και η διάθεση του Μεντόσα έχει αλλάξει.
Καταδίκη του ακροδεξιού λαϊκιστή
«Είμαι πολύ περήφανος για ό,τι συμβαίνει στη Βραζιλία» λέει ο σκηνοθέτης αφού είδε πρόσφατα τον ακροδεξιό λαϊκιστή να καταδικάζεται σε 27 χρόνια φυλάκισης για την οργάνωση ενός αποτυχημένου πραξικοπήματος.
Ο Μεντόσα αποκαλεί την καταδίκη του Μπολσονάρο σημάδι ότι η δικαιοσύνη επικράτησε. «Και ελπίζω να πάει φυλακή» προσθέτει, υπενθυμίζοντας πως το αποτυχημένο πραξικόπημα κορυφώθηκε με τις επιθέσεις της 8ης Ιανουαρίου 2023 στη Μπραζίλια, όταν ταραξίες κατέστρεψαν την πρωτεύουσα αφού ο αριστερός υποψήφιος Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα νίκησε τον Μπολσονάρο στις εκλογές.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
To 1977, το 13ο έτος της βίαιης στρατιωτικής δικτατορίας της Βραζιλίας
«Φτάσαμε πολύ κοντά… στην κατάρρευση της κοινωνίας» λέει ο Μεντόσα, απορρίπτοντας τις εκκλήσεις της Δεξιάς να συγχωρεθούν και να ξεχαστούν οι αμαρτίες του Μπολσονάρο μέσω μιας αμνηστίας. «Δε μπορεί να υπάρξει καμία αμνηστία. Είναι όλα πολύ ξεκάθαρα, νομίζω» λέει ο σκηνοθέτης, επικαλούμενος «συντριπτικά συγκλονιστικά» στοιχεία για την ενοχή του Μπολσονάρο.
«Η ανάμνηση βρίσκεται στο επίκεντρο της νέας ταινίας του Μεντόσα, Ο Μυστικός Πράκτορας (The Secret Agent), ένα συναρπαστικό πολιτικό θρίλερ που διαδραματίζεται το 1977, το 13ο έτος της βίαιης στρατιωτικής δικτατορίας της Βραζιλίας που διήρκεσε δύο δεκαετίες και επίσης τη χρονιά που ο Μπολσονάρο αποφοίτησε από τη στρατιωτική ακαδημία Agulhas Negras, ένα νοτιοαμερικανικό West Point, πριν ξεκινήσει την απίθανη πορεία του προς την προεδρία« γράφει ο Tom Phillips στον Guardian.
«Φτάσαμε πολύ κοντά… στην κατάρρευση της κοινωνίας» λέει ο Μεντόσα, απορρίπτοντας τις εκκλήσεις της Δεξιάς να συγχωρεθούν και να ξεχαστούν οι αμαρτίες του Μπολσονάρο μέσω μιας αμνηστίας
Photograph: handout
Η ιστορία της ταινίας και η σύγχρονη Ιστορία
Η ταινία, η οποία χάρισε στον Μεντόντσα το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας στο φετινό φεστιβάλ των Καννών και έχει χαρακτηριστεί αριστούργημα, αφηγείται την ιστορία του Αρμάντο, ενός καλοκάγαθου ακαδημαϊκού που αναγκάζεται να κρυφτεί μετά τη σύγκρουσή του με έναν «ερπετοειδή» αξιωματούχο του καθεστώτος, ο οποίος διατάζει τη δολοφονία του.
Ο καθηγητής, τον οποίο υποδύεται ο Βάγκνερ Μόουρα, βρίσκει καταφύγιο σε ένα καταφύγιο για αντιφρονούντες και κοινωνικά απόκληρους στο Ρεσίφε, τη βορειοανατολική πόλη όπου μεγάλωσε ο Μεντόσα.
Ο 56χρονος Μεντόσα θέλησε να γυρίσει ένα θρίλερ εποχής και όχι μια κλασική ταινία για τη δικτατορία με θέμα «νεαρούς αντάρτες που ληστεύουν μια τράπεζα για να χρηματοδοτήσουν δράσεις κατά της δικτατορίας».
Αλλά όταν οι φίλοι του παρακολούθησαν την ηλεκτρισμένη ταινία, οι αντιδράσεις έδειξαν ότι είχε κάνει μια ταινία εμποτισμένη με την πρόσφατη ιστορία, η οποία «στην πραγματικότητα αφορούσε τα τελευταία χρόνια που ζούσαμε στη Βραζιλία» υπό τον Μπολσονάρο, έναν αλεξιπτωτιστή πριν γίνει πολιτικός, ο οποίος επιθυμούσε ανοιχτά την επιστροφή στη στρατιωτική εξουσία.
Η δίωξη των τεχνών από τον Μπολσονάρο παρέπεμπε στη στρατιωτική περίοδο, όταν αγαπημένες πολιτιστικές προσωπικότητες κατέφυγαν στο εξωτερικό
Το κλείσιμο του υπουργείου Πολιτισμού
Όταν ο Μπολσονάρο ανέλαβε τα καθήκοντά του, το 2019, και άρχισε να γεμίζει τη διοίκησή του με στρατιωτικούς και να αναβιώνει τη βίαιη, ανελεύθερη ρητορική της δικτατορίας του 1964-85, ο Μεντόσα λέει ότι ένιωσε σαν «μια άσκηση φετιχισμού με μια χαμένη Βραζιλία» από μισό αιώνα νωρίτερα.
Η δίωξη των τεχνών από τον Μπολσονάρο παρέπεμπε στη στρατιωτική περίοδο, όταν αγαπημένες πολιτιστικές προσωπικότητες κατέφυγαν στο εξωτερικό. Το κλείσιμο του υπουργείου Πολιτισμού από τον Μπολσονάρο -που τώρα ανατράπηκε από τον Λούλα Ντα Σίλβα- «ήταν μια από τις μεγαλύτερες επιθέσεις εναντίον της χώρας που έχω δει ποτέ» θυμάται ο Μεντόσα, ο οποίος, όπως δήλωσε πρόσφατα το Hollywood Reporter, άξιζε να ενταχθεί «στις τάξεις των κορυφαίων σύγχρονων κινηματογραφιστών του κόσμου».
Photograph: Cinemascopio
Μια πράξη βίας
«Είναι η απόδειξη ότι δεν καταλαβαίνει καθόλου τη χώρα – και το ένιωσα τόσο, τόσο επιθετικό», λέει ο Μεντόσα, θυμούμενος πώς οι διπλωμάτες έλαβαν εντολές να αποφεύγουν το έργο του.
«Αυτό ήταν κάτι που το βρήκα απλώς απαίσιο – μια τέτοια πράξη βίας» λέει ο σκηνοθέτης, ο οποίος πέρασε μέρος της εφηβείας του στο σχολείο του Essex στις αρχές της δεκαετίας του ’80, ταξιδεύοντας στο Λονδίνο για να δει ταινίες στην πλατεία Λέστερ.
(Η ταινία Ο Μυστικός Πράκτορας περιλαμβάνει δύο υποδείξεις για τη συμπάθεια του αγγλόφιλου σκηνοθέτη προς το Ηνωμένο Βασίλειο: μια εμφάνιση του Βρετανού προξένου στο Ρίο, Anjoum Noorani, και μια αναφορά στο Πανεπιστήμιο του Leeds).
Photograph: Victor Juca
Η εκστρατεία του Ντόναλντ Τραμπ
«Οι ημέρες του Μπολσονάρο στην εξουσία φαίνεται πλέον να έχουν τελειώσει, με τον 70χρονο δικτάτορα να αναμένεται να αρχίσει να εκτίει την ποινή του τον επόμενο μήνα – την ίδια στιγμή που ο Μυστικός Πράκτορας κυκλοφορεί στη Βραζιλία» σχολιάζει ο Tom Phillips στον Guardian και συνεχίζει:
«Ο Λούλα, αντίθετα, φαίνεται να έχει καλές πιθανότητες να κερδίσει μια ιστορική τέταρτη θητεία στις εκλογές του Οκτωβρίου 2026, με την ηγετική δεξιά της Βραζιλίας να βρίσκεται σε σύγχυση εξαιτίας της εκστρατείας του Ντόναλντ Τραμπ να εκτροχιάσει τη δίκη του Μπολσονάρο με δασμούς και κυρώσεις».
«Σήμερα, δεν βλέπω πραγματικά τη Δεξιά ως λειτουργική, εκτός αν … καταλήξουν σε κάποιο είδος υποψηφίου με χαρακτήρα τεχνητής νοημοσύνης … και ίσως αυτό να έχει νόημα σε έναν χρόνο» αστειεύεται ο Μεντόσα.
Αλλά ο σκηνοθέτης ανησυχεί για τη βραζιλιάνικη παράδοση της «αυτοπροκαλούμενης αμνησίας» που έχει δει τη χώρα του να αποτυγχάνει επανειλημμένα να εξετάσει τραυματικές στιγμές από το παρελθόν της. Σε αντίθεση με την Αργεντινή και τη Χιλή, η Βραζιλία επέτρεψε σε μεγάλο βαθμό στους στρατιωτικούς αξιωματούχους να αποφύγουν την τιμωρία για την αιματοχυσία που προκάλεσαν.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
«Έχω μάθει να μην το αντιμετωπίζω αυτό»
«Φαίνεται να είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί ο βραζιλιάνικος ψυχισμός» λέει ο Μεντόσα, θυμίζοντας τον νόμο περί αμνηστίας του 1979 που άφησε τους παραβάτες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να απαλλαγούν από τα εγκλήματα της εποχής της δικτατορίας.
«Ίσως είχε νόημα εκείνη την εποχή. Αλλά κοιτάζοντας πίσω τώρα … δεν νομίζω ότι ήταν καλή ιδέα … Είναι σχεδόν σαν η προεπιλεγμένη συμπεριφορά στη Βραζιλία να είναι η αμνησία: «Ο κατά συρροή δολοφόνος σκοτώνει 87». «Ω, είχε μητέρα … Έχει δύο παιδιά. Ας είμαστε επιεικείς μαζί του!» λέει ο Μεντόσα, ο οποίος είναι ανένδοτος ότι τα εγκλήματα του Μπολσονάρο δεν πρέπει να θαφτούν.
Στην τελευταία σκηνή του Μυστικού Πράκτορα ένας σημερινός ερευνητής παραδίδει ένα στικάκι μνήμης στον γιο του δραπέτη ακαδημαϊκού, που περιέχει καταστροφικές λεπτομέρειες για την κατάντια του πατέρα του. «Μπορείτε να δείτε τον πανικό στο πρόσωπο του γιου. Ξέρετε, είναι σαν ‘πάρτε αυτό το πράγμα από εδώ γιατί δεν μπορώ να το αντιμετωπίσω αυτό. Έχω μάθει να μην το αντιμετωπίζω αυτό»».
*Το The Secret Agent αναμένεται στις κινηματογραφικές αθηναϊκές αίθουσες.
