Politica 89.8
Ευρώπη: Γιατί οι νέοι χάνουν την εμπιστοσύνη τους στη Δημοκρατία – Τι τροφοδοτεί την αγανάκτησή τους
Η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς που αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της Δημοκρατίας έχει αρχίσει να χάνεται, με τα ευρήματα των πρόσφατων ερευνών να είναι ανησυχητικά, ιδιαιτέρως μεταξύ των νέων. Λιγότεροι από έξι στους δέκα νέους στην Ευρώπη πιστεύουν ότι η Δημοκρατία είναι η καλύτερη μορφή πολιτεύματος, ενώ ένας στους δέκα θα υποστήριζε κάποιο αυταρχικό καθεστώς υπό προϋποθέσεις. Για το πολιτικό σύστημα, μόνο το 6% πιστεύει ότι λειτουργεί καλά.
Πάνω από 25% όσων γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1990 δεν έχουν καμία εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις τους
Ωστόσο, δεν φαίνεται να απορρίπτουν τη Δημοκρατία ως μορφή διακυβέρνησης, αλλά τη Δημοκρατία όπως διαμορφώνεται σε συνθήκες διαφθοράς, όπου κυριαρχούν οι ανισότητες, η οικονομική ανασφάλεια και οι χαμηλές προσδοκίες, σύμφωνα με τα ευρήματα πρόσφατης πανευρωπαϊκής έρευνας. Δεν πρόκειται για απλή απογοήτευση, αλλά για διάβρωση της εμπιστοσύνης στη δημοκρατία όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τους θεσμούς.
Όταν οι κυβερνήσεις, η δικαιοσύνη, οι δημόσιες υπηρεσίες θεωρούνται αναποτελεσματικοί θεσμοί, ανεύθυνοι ή άδικοι, η εμπιστοσύνη στη δημοκρατία κλονίζεται. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Κοινωνική Έκθεση του ΟΗΕ για το 2025 που επικαλείται το Conversation, η θεσμική αυτή εμπιστοσύνη μειώνεται παγκοσμίως και είναι πιο έντονη ανάμεσα τους νέους.
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα δεδομένα, περισσότερο από το 25% όσων γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1990 δηλώνουν ότι δεν έχουν καμία εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις τους. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους άνω των 65 ετών είναι περίπου 17%.
Στη Γαλλία και την Ισπανία, μόνο οι μισοί νέοι πιστεύουν ότι η δημοκρατία είναι η καλύτερη μορφή διακυβέρνησης, με ακόμη χαμηλότερη υποστήριξη μεταξύ των Πολωνών. Η πλειοψηφία της Gen Ζ της Ευρώπης – το 57% – προτιμά τη δημοκρατία από οποιαδήποτε άλλη μορφή διακυβέρνησης. Ωστόσο, τα ποσοστά υποστήριξης ποικίλλουν σημαντικά, φτάνοντας μόλις το 48% στην Πολωνία και μόνο περίπου το 51-52% στην Ισπανία και τη Γαλλία, με τη Γερμανία να καταγράφει το υψηλότερο ποσοστό με 71%.
Το υψηλότερο ποσοστό όσων δήλωσαν ότι θα μπορούσαν να είναι υπέρ μιας αυταρχικής διακυβέρνησης υπό συνθήκες καταγράφεται στην Ιταλία με 24% και το χαμηλότερο στη Γερμανία με 15%. Στη Γαλλία, την Ισπανία και την Πολωνία το ποσοστό ήταν 23%.
Οι έρευνες δείχνουν ότι αυτό δεν είναι προσωρινό. Πρόκειται για μια γενεαλογική αλλαγή στον τρόπο που οι πολίτες σχετίζονται με την εξουσία. Για πολλά χρόνια, η Ευρώπη φαινόταν να αντιστέκεται σε αυτήν την τάση, αλλά πλέον το μοτίβο έχει αντιστραφεί. Σήμερα οι νέοι είναι πιο δύσπιστοι, πιο απογοητευμένοι και πιο ανοιχτοί σε εναλλακτικές.
Ευρώπη: Γιατί η Δημοκρατία μοιάζει να μη λειτουργεί
Η επίμονη ανισότητα διευρύνει τις κοινωνικές αποστάσεις, τροφοδοτώντας την αγανάκτηση και την αίσθηση ότι «το σύστημα είναι στημένο». Αν και η εισοδηματική ανισότητα στην Ευρώπη δεν έχει αυξηθεί τόσο απότομα όσο αλλού, οι γενεαλογικές ανισότητες βαίνουν αυξανόμενες. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, τα εισοδήματα των Ευρωπαίων έχουν σταθεροποιηθεί από την οικονομική κρίση του 2007 – 2008. Ωστόσο, οι νέοι έχουν πλέον το χαμηλότερο διάμεσο εισόδημα από όλες τις ηλικιακές ομάδες, την ώρα που τα εισοδήματα των συνταξιούχων έχουν αυξηθεί.
Η οικονομική ανασφάλεια εντείνει την αίσθηση ότι ο πλούτος και οι ευκαιρίες κατανέμονται άνισα. Πολλοί νέοι Ευρωπαίοι νιώθουν παγιδευμένοι, ανίκανοι να αντέξουν το κόστος στέγασης, να χτίσουν καριέρες ή να σχεδιάσουν το μέλλον τους. Στην έρευνα Young Europe 2025, περισσότερο από το ένα τρίτο των ερωτηθέντων δήλωσε ότι η διασφάλιση προσιτού κόστους ζωής πρέπει να είναι κορυφαία πολιτική προτεραιότητα.
Παρ’ όλα αυτά, οι θεσμοί που υποτίθεται ότι προσφέρουν ασφάλεια και ευκαιρίες συχνά θεωρούνται αναποτελεσματικοί και εκτός πραγματικότητας. Όταν λοιπόν αποτυγχάνουν να προστατεύσουν τους πολίτες από τους κινδύνους ή να τηρήσουν τις υποσχέσεις τους, το κοινωνικό συμβόλαιο που στηρίζει τη δημοκρατία σπάει. Η γενεαλογική συμφωνία προόδου διαλύεται.
Πολλοί νέοι Ευρωπαίοι δεν πιστεύουν πλέον ότι η δημοκρατία εγγυάται κοινωνική κινητικότητα ή προστατεύει την αξιοπρέπειά τους. Η απογοήτευση αυτή έχει επιδεινωθεί από τις κρίσεις που χαρακτήρισαν τη γενιά τους: την προσφυγική κρίση, την πανδημία, το άγχος από την επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής, έως τον πόλεμο στην Ουκρανία. Όλα αυτά κλόνισαν την πίστη τους στην ικανότητα των θεσμών να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων.
Τι πρέπει να γίνει
Για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στη δημοκρατία, απαιτείται οι θεσμοί να αρχίσουν να λειτουργούν. Να παρέχεται στους πολίτες προσιτή στέγαση και αξιοπρεπής εργασία, να εξασφαλιστεί ένας βιώσιμος πλανήτης και να υπάρχει ουσιαστική συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες.
Μία από τις πιο αποτελεσματικές στρατηγικές γι’ αυτό είναι η καθολική, χωρίς αποκλεισμούς κοινωνική προστασία. Όπου οι δημόσιες υπηρεσίες θεωρούνται δίκαιες, προσβάσιμες και αξιόπιστες, η εμπιστοσύνη στους θεσμούς είναι ισχυρότερη. Δεν πρόκειται για δίχτυ ασφαλείας, αλλά για ένα ορατό σημάδι ότι το κράτος εργάζεται για όλους, όχι μόνο για τους προνομιούχους.
Η συμπεριληπτικότητα μεταξύ των γενεών είναι πολύ σημαντική για το πώς θα πορευτούμε. Στην Ευρώπη, οι δαπάνες για συντάξεις παραμένουν υψηλές σε σχέση με τα προγράμματα που χρειάζονται οι νέοι – επίδομα ανεργίας, στεγαστική υποστήριξη, παιδική μέριμνα – και που είναι συχνά υποχρηματοδοτούμενα.
Όταν όμως η δημοκρατική φθορά αφήνεται ανεξέλεγκτη, οι διαιρέσεις βαθαίνουν, ο δημόσιος χώρος συρρικνώνεται και ο αυταρχισμός ριζώνει. Η Δημοκρατία λειτουργεί στην πράξη, όχι στα λόγια. Πρέπει να αποδείξει ότι δουλεύει για όλους.
