Προβληματίζει η στεγαστική κρίση στα Βαλκάνια – Ένας γολγοθάς με πολυετή ιστορία

Η στεγαστική κρίση φαίνεται να μαστίζει την Ευρώπη, αλλά πιο συγκεκριμένα και τα Βαλκάνια εδώ και καιρό, με τα σημάδια υποχώρησης και βελτίωσης της κατάστασης να είναι… ανύπαρκτα.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται στους νέους, που είναι αντιμέτωποι με μία οικονομικά κατακερματισμένη εποχή, που δεν επιτρέπει την εύκολη ανεύρεση σπιτιών με προσιτές τιμές, ούτε για ενοικίαση, αλλά ούτε και για αγορά.

Μεγάλο το οικονομικό βάρος στα Βαλκάνια

Για τα τελευταία επτά χρόνια, η 26χρονη Ντεγιάνα Στόσιτς νοικιάζει σπίτι στην πρωτεύουσα της Σερβίας, αφού μετακόμισε εκεί από μια μικρή πόλη στα νότια της χώρας. Πρόσφατα βρήκε μια καλύτερα αμειβόμενη δουλειά ως συντονίστρια σε ιδιωτική εταιρεία στο Βελιγράδι, όμως το κόστος ζωής παραμένει υψηλό και δεν σκοπεύει να αφήσει το σπίτι που μοιράζεται με συγκάτοικους.

«Μου παίρνει μιάμιση ώρα να φτάσω στη δουλειά, αλλά δεν μπορώ να αντέξω οικονομικά να μετακομίσω πιο κοντά στο γραφείο, το οποίο βρίσκεται σε μια από τις ακριβότερες γειτονιές του Βελιγραδίου», λέει. «Εδώ και αρκετά χρόνια, ξοδεύω πάνω από το μισό μισθό μου σε λογαριασμούς και ενοίκιο».

Πριν από λίγα χρόνια, η οργάνωση Ministry of Space, μια ΜΚΟ με έδρα το Βελιγράδι που ειδικεύεται στην αστική ανάπτυξη, δημιούργησε έναν χάρτη που συλλέγει αγγελίες ενοικίασης και πώλησης ακινήτων στην αγορά του Βελιγραδίου και τις συγκρίνει με τους μισθούς των μέσων εργαζόμενων. Η εμπειρία της Στόσιτς είναι συνηθισμένη — στις περισσότερες περιοχές του Βελιγραδίου, ο χάρτης εμφανίζεται κόκκινος, ένδειξη ότι η στέγαση είναι πολύ μακριά από το να θεωρείται προσιτή, τονίζει δημοσίευμα του euobserver.

Πρόσφατα, η σερβική κυβέρνηση παρουσίασε ένα πρόγραμμα δανείων για άτομα ηλικίας 20 έως 35 ετών που αγοράζουν το πρώτο τους ακίνητο.

Αν και η προκαταβολή είναι μόλις 1%, για να πληροί κάποιος τις προϋποθέσεις χρειαζόταν αρχικά εργασιακή σύμβαση αορίστου χρόνου, ενώ οι άνεργοι έπρεπε να έχουν εγγυητή.

Μετά από έντονες αντιδράσεις, τον Μάιο η κυβέρνηση της Σερβίας άλλαξε τον νόμο, επιτρέποντας και σε εργαζόμενους με συμβάσεις ορισμένου χρόνου να υποβάλλουν αίτηση υπό τις ίδιες προϋποθέσεις με τους ανέργους, δηλαδή με την ύπαρξη εγγυητή.

Η αλλαγή αυτή σημαίνει ότι πλέον η Στόσιτς μπορεί να ενταχθεί στο πρόγραμμα, ξεπερνώντας το εμπόδιο που αποτελούσε η έλλειψη σύμβασης αορίστου χρόνου.

Μία άκρως ανησυχητική κατάσταση

Σήμερα, η ενοικίαση ενός διαμερίσματος ενός υπνοδωματίου στο κέντρο του Βελιγραδίου μπορεί να κοστίζει από 600 έως 1.200 ευρώ, σύμφωνα με το Numbeo — μια εκτενή, ανοιχτή βάση δεδομένων που προσφέρει πληροφορίες για το κόστος ζωής παγκοσμίως. Στα προάστια της σερβικής πρωτεύουσας, οι τιμές κυμαίνονται από 300 έως 650 ευρώ για ένα διαμέρισμα ενός υπνοδωματίου. Οι τιμές αυτές δεν περιλαμβάνουν τα μηνιαία έξοδα κοινής ωφέλειας.

Η Eurostat ορίζει ως «προσιτή στέγαση» εκείνη που δεν ξεπερνά το 40% του διαθέσιμου εισοδήματος ενός νοικοκυριού. Σύμφωνα με τον Μάρκο Ακσεντίγιεβιτς από το Ministry of Space, αυτό περιλαμβάνει το κόστος ενοικίου ή δανείου καθώς και τους μηνιαίους λογαριασμούς.

Ο μέσος μισθός τον Δεκέμβριο του 2024 ήταν 837 ευρώ, σύμφωνα με τη στατιστική υπηρεσία της Σερβίας. Ωστόσο, πολλοί εργαζόμενοι κερδίζουν λιγότερα. Μια πιο ακριβής εικόνα δίνει ο διάμεσος μισθός — το σημείο στο οποίο το ήμισυ των εργαζομένων κερδίζει περισσότερα και το άλλο ήμισυ λιγότερα — ένας δείκτης που αποκαλύπτει τις μέσες απολαβές και αναδεικνύει τις ανισότητες. Τον Δεκέμβριο του 2024, ο διάμεσος μισθός στη Σερβία ήταν 677,60 ευρώ.

Οι περισσότεροι εργαζόμενοι στον δημόσιο τομέα, στην εκπαίδευση και στις υπηρεσίες, όπου οι μισθοί είναι συχνά χαμηλότεροι από τον μέσο όρο, δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να ζουν κοντά στους χώρους εργασίας τους.

«Αυτό σημαίνει ότι μια τριμελής οικογένεια, με δύο διάμεσους μισθούς στο Βελιγράδι, μπορεί να διαθέσει έως 400 ευρώ για ενοίκιο και λογαριασμούς χωρίς να επιβαρυνθεί οικονομικά», λέει ο Ακσεντίγιεβιτς. Ωστόσο, τα διαμερίσματα που διατίθενται σε αυτή την τιμή ή χαμηλότερα στην πρωτεύουσα της Σερβίας είναι «κυρίως γκαρσονιέρες», προσθέτει. «Πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα στο να στριμωχτούν σε έναν μικρό χώρο ή να πληρώσουν περισσότερα απ’ όσα αντέχουν. Η κατάσταση είναι ανησυχητική».

Ο Ακσεντίγιεβιτς εξηγεί ότι οι περισσότεροι εργαζόμενοι στον δημόσιο τομέα, στην εκπαίδευση και στις υπηρεσίες, όπου οι μισθοί είναι συχνά χαμηλότεροι από τον μέσο όρο, δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να ζουν κοντά στους χώρους εργασίας τους.

Η πανδημία της Covid-19, ακολουθούμενη από τον πόλεμο στην Ουκρανία, αύξησε σημαντικά το κόστος ζωής και επιδείνωσε την ήδη υπάρχουσα στεγαστική κρίση στην Ευρώπη.

Μετά από αυτήν την απότομη άνοδο, οι τιμές μειώθηκαν σταδιακά τα επόμενα δύο χρόνια: περίπου 20% το 2023 και ακόμη 10% το 2024.

Με τις τιμές αγοράς και ενοικίασης να ανεβαίνουν, η στέγαση έχει εξελιχθεί σε ολοένα και μεγαλύτερη οικονομική επιβάρυνση σε ολόκληρα τα Δυτικά Βαλκάνια — μια περιοχή που τα τελευταία πέντε χρόνια έχει καταγράψει από τις πιο απότομες αυξήσεις τιμών στην Ευρώπη.

Ενοίκια και λογαριασμοί ξεπερνάνε τον μηνιαίο μισθό

Σε πόλεις όπως το Βελιγράδι, τα Τίρανα και η Πρίστινα, το συνολικό κόστος ενοικίου και λογαριασμών πλησιάζει ή και ξεπερνά τον μέσο μηνιαίο μισθό.

Το ολοένα αυξανόμενο χάσμα μεταξύ προσφοράς και ζήτησης συνεχίζει να ωθεί προς τα πάνω τις τιμές ακινήτων και ενοικίων, καθιστώντας τη στέγαση όλο και λιγότερο προσιτή, ιδιαίτερα για τους νέους και για άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικοοικονομικές ομάδες.

Οι πολίτες του Κοσόβου μετακινούνται σε μη προσιτές αστικές περιοχές

Το περασμένο έτος αποτέλεσε ορόσημο για την αστική ανάπτυξη του Κοσόβου. Για πρώτη φορά, λίγο παραπάνω από τον μισό πληθυσμό ζει σε αστικές περιοχές, έναντι 38% το 2011, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, του προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για τους ανθρώπινους οικισμούς και τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη.

«Αυτό αντιπροσωπεύει μια σημαντική στροφή προς την αστική διαβίωση και αντικατοπτρίζει ευρύτερες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που συντελούνται σε ολόκληρη τη χώρα», εξηγεί η Μπεσνίκε Κοτσάνι, σύμβουλος χωρικού και πολεοδομικού σχεδιασμού στον ΟΗΕ-Habitat.

Ο πόλεμος του 1998-1999 στο Κόσοβο είχε σημαντικό αντίκτυπο στη διαθεσιμότητα στέγης. Σύμφωνα με την Κοτσάνι, το 40% των σπιτιών καταστράφηκαν ή υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Ως αντίδραση, μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού μετακινήθηκε στις πόλεις αναζητώντας στέγη.

Οι αστικές περιοχές του Κοσόβου έγιναν πιο πυκνοκατοικημένες, κυριαρχούμενες από πολυκατοικίες που συχνά κατασκευάζονταν χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η χωρητικότητα των υποδομών ή οι πολεοδομικοί κανονισμοί. Αυτό έχει οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη αστική εξάπλωση, αυξανόμενη πίεση στις δημόσιες υπηρεσίες και βαθύτερες αναπτυξιακές ανισότητες μεταξύ των δήμων.

Ορισμένες περιοχές, ειδικά η Πρίστινα, έχουν γνωρίσει τα τελευταία χρόνια νέα οικοδομική «έκρηξη».

Διαμερίσματα ενός υπνοδωματίου με τιμή κάτω από 300 ευρώ είναι σχεδόν ανύπαρκτα.

Στην Πρίστινα, η ενοικίαση ενός διαμερίσματος ενός υπνοδωματίου κοστίζει από 225 ευρώ για ακίνητα στα προάστια έως και πάνω από 300 ευρώ στο κέντρο της πόλης, σύμφωνα με το Numbeo.

Όπως υποστηρίζει το euobserver, οι αγγελίες ακινήτων σε ιστοσελίδες μεσιτικών γραφείων, όπως οι Re/Max Kosova και Infinity Property, δείχνουν ότι διαμερίσματα ενός υπνοδωματίου με τιμή κάτω από 300 ευρώ είναι σχεδόν ανύπαρκτα. Ένα διαμέρισμα τριών υπνοδωματίων συνήθως ενοικιάζεται πάνω από 300 ευρώ εκτός κέντρου και άνω των 600 ευρώ σε κεντρικές περιοχές.

Αναλύοντας τις τάσεις στους μέσους μισθούς και στις τιμές των ακινήτων, ο Ντρίτον Ταφαλλάρι, ειδικός σε θέματα στέγασης και αστικής ανάπτυξης, εξηγεί ότι ένας εργαζόμενος με μέσο μισθό στο Κόσοβο θα πρέπει να δουλεύει δύο ολόκληρους μήνες, χωρίς να ξοδέψει τίποτα, απλώς για να αγοράσει ένα τετραγωνικό μέτρο ακινήτου.

«Αυτό είναι σχεδόν διπλάσιος χρόνος από αυτόν που χρειάζεται ένας πολίτης της ΕΕ για να αγοράσει ένα τετραγωνικό μέτρο», προσθέτει ο Ταφαλλάρι.

Αν και η διαθεσιμότητα στέγης στο Κόσοβο έχει βελτιωθεί, η προσιτότητα παραμένει βασικό ζήτημα — και δεν είναι το μόνο. Η Κοτσάνι επισημαίνει ότι τα ελλείμματα στις υποδομές είναι εκτεταμένα, τόσο στους τυπικούς όσο και στους άτυπους οικισμούς, και περιλαμβάνουν προβλήματα στην υδροδότηση, την αποχέτευση, την ενέργεια και τις μεταφορές.

Συμβίωση με τους γονείς… από ανάγκη

Η Αλβανία αντιμετωπίζει παρόμοια στεγαστική κρίση, με τα ενοίκια να εκτοξεύονται και τους μισθούς να παραμένουν στάσιμοι, καθιστώντας την ανεξάρτητη διαβίωση όλο και πιο απρόσιτη για πολλούς νέους. Παρά τη συνεχή οικοδομική δραστηριότητα και την ταχεία αστική ανάπτυξη, η προσιτότητα παραμένει βασικό εμπόδιο, ειδικά στην πρωτεύουσα.

Για τον 25χρονο οδηγό ταξί από τα Τίρανα, Έμρε Μπερίσα, αυτό σημαίνει να ζει στο πατρικό του σπίτι μαζί με τους γονείς του — όπως κάνει το 70% των νέων Αλβανών. Καθώς περνά με το ταξί του μπροστά από τις πολύχρωμες προσόψεις των Τιράνων, μοιράζεται μία ζοφερή πραγματικότητα: «Δεν βλέπω πώς θα μπορέσω ποτέ να αντέξω οικονομικά να μετακομίσω — ο μισθός μου θα έπρεπε σχεδόν να διπλασιαστεί για να μπορέσω να το καταφέρω», λέει ο Μπερίσα.

Η ενοικίαση ενός διαμερίσματος ενός υπνοδωματίου στα Τίρανα μπορεί να κοστίζει από 500 έως 900 ευρώ τον μήνα, ενώ για παρόμοιο διαμέρισμα εκτός κεντρικών περιοχών της πρωτεύουσας, οι τιμές κυμαίνονται από 350 έως 500 ευρώ. Αυτές οι τιμές, που δεν περιλαμβάνουν τους μηνιαίους λογαριασμούς, υπερβαίνουν ήδη το όριο του 40% του μηνιαίου εισοδήματος που χρησιμοποιείται για να οριστεί η προσιτή στέγαση.

«Το να μην έχεις δικό σου διαμέρισμα, σε συνδυασμό με τις υψηλές τιμές, κάνει πολύ δύσκολη τη διαβίωση».

Τα Τίρανα, η Πρίστινα και το Βελιγράδι είναι τα οικονομικά κέντρα των αντίστοιχων χωρών τους, προσελκύοντας μεγάλο αριθμό νέων που μετακομίζουν εκεί για να σπουδάσουν και να αναζητήσουν επαγγελματικές ευκαιρίες.

Σε αντίθεση με τον Μπερίσα, πολλοί από αυτούς δεν διαθέτουν οικογενειακή στέγη σε αυτές τις αστικές περιοχές και αναγκάζονται να νοικιάσουν. «Το να μην έχεις δικό σου διαμέρισμα, σε συνδυασμό με τις υψηλές τιμές, κάνει πολύ δύσκολη τη διαβίωση», δήλωσε η οικονομολόγος από την Αλβανία, Τεούτα Νουνάι-Κορτότσι.

«Θεωρητικά, ο μόνος τρόπος να φύγω από το σπίτι των γονιών μου είναι να παντρευτώ και να πάρω στεγαστικό δάνειο», λέει ο Μπερίσα, αναφερόμενος στο βάρος που συνεπάγεται ένα τραπεζικό δάνειο — ένα βάρος που είναι ευκολότερο να μοιραστεί ανάμεσα σε δύο άτομα.

Πέρα από τα συμβατικά τραπεζικά δάνεια, ο Μπερίσα έχει επίσης περιορισμένες πιθανότητες να επωφεληθεί από το πρόγραμμα χαμηλότοκων δανείων της Αλβανίας για νέα παντρεμένα ζευγάρια.

Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2018 και αναθεωρήθηκε το 2020, παραμένοντας προσανατολισμένο αποκλειστικά στην υποστήριξη ζευγαριών. Ωστόσο, έχει δεχτεί ευρεία κριτική ότι είναι αναποτελεσματικό και ανεπαρκές σε εύρος. Το 2025, ο Δήμος Τιράνων υποστήριξε περίπου 1.200 ζευγάρια στην πρόσβασή τους σε κοινωνική στέγαση. Για να πληροί μια οικογένεια τις προϋποθέσεις, πρέπει να αποδείξει ότι δεν διαθέτει ιδιόκτητη κατοικία ή ότι η τρέχουσα στέγη της υπολείπεται των ελάχιστων προδιαγραφών.

Η ζήτηση για το πρόγραμμα υπερβαίνει κατά πολύ τη δυναμικότητά του. Μεταξύ 2018 και 2022, εγκρίθηκαν μόλις 2.652 από τις 7.645 αιτήσεις — λιγότερες από τις μισές, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, αναφέρει το euobserver.

Η Ελλάδα «στραγγαλίζεται» από τις άπιαστες τιμές

Στην Ελλάδα παρότι υπάρχουν πολλά σπίτια τα οποία είναι άδεια, τα ενοίκια παραμένουν υψηλά και η κατάσταση δεν φαίνεται να έχει βρει μία άμεση λύση.

Η πρόσφατη μελέτη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών ανέδειξε ότι περισσότερο από 2,2 εκατομμύρια κατοικίες παραμένουν κενές, δηλαδή το 1 στα 3 σπίτια της χώρας δεν κατοικείται, ενώ στην Αττική περισσότερες από 500.000 κατοικίες είναι ακατοίκητες.

Παράλληλα, νέες κατοικίες κτίζονται κατά μεγάλους αριθμούς, αγγίζοντας την τελευταία 15ετία τις 173.624, με το 40%, περίπου, να είναι κενό.

Μια απαγόρευση ενός έτους για την εγγραφή νέων διαμερισμάτων για βραχυπρόθεσμες μισθώσεις τέθηκε σε ισχύ πριν μερικούς μήνες στην Αθήνα, καθώς οι αρχές προσπαθούν να βρουν λύσεις στο πρόβλημα της έλλειψης στέγης για τους μόνιμους κατοίκους.

Το 2024, ο αριθμός των διαθέσιμων κλινών σε μονάδες βραχυπρόθεσμης μίσθωσης έφτασε τα 1.022.000 τους μήνες μέχρι τον Αύγουστο, ξεπερνώντας για πρώτη φορά τις 887.740 κλίνες στα ξενοδοχεία της χώρας.

Οι μόνιμοι κάτοικοι έχουν δηλώσει ότι οι βραχυπρόθεσμες μισθώσεις επιδεινώνουν την κρίση στέγασης και ότι η εισροή τουριστών στις τοπικές γειτονιές έχει αυξήσει τις τιμές για όσους ζουν εκεί, ιδίως στις εργατικές γειτονιές.

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το μέσο μηνιαίο ενοίκιο στην Ελλάδα κυμαίνεται γύρω στα 440 ευρώ τον Απρίλιο του 2025. Σύμφωνα με τα μεσιτικά γραφεία, για τους Έλληνες οι τιμές είναι πολύ υψηλές, επειδή οι μισθοί στην Ελλάδα είναι πολύ χαμηλοί και δεν ανταποκρίνονται στις τρέχουσες τιμές.

Το 68% των ερωτηθέντων Ελλήνων πιστεύει ότι τα ενοίκια είναι απαγορευτικά με βάση τους τρέχοντες μισθούς, ενώ το 60% αναμένει περαιτέρω αυξήσεις στα ενοίκια και τις τιμές των κατοικιών μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια. Το πρώτο τρίμηνο του 2025 έκλεισε με σημαντικές αυξήσεις στις τιμές των ενοικιαζόμενων ακινήτων σε ολόκληρη τη χώρα.

Την ίδια ώρα προβληματισμός επικρατεί και στις οικογένειες των φοιτητών που πρόκειται να ξεκινήσουν τις σπουδές τους το νέο ακαδημαϊκό έτος, καθώς οι τιμές αναγκάζουν πολλούς από αυτούς να κρατήσουν τα παιδιά τους στις περιοχές της οικογενειακής οικίας, αδυνατώντας να τα στείλουν σε άλλες πόλεις για σπουδές.

Πιο συγκεκριμένα, στο Β’ τρίμηνο του 2025 τα φοιτητικά ενοίκια σε όλη τη χώρα σημείωσαν αύξηση της τάξης του 7%, με το ποσοστό στην Αττική να είναι ελαφρώς χαμηλότερο στο 5,2%, αλλά στη Θεσσαλονίκη αρκετά πιο ψηλά στο 10,9%.

---

Περισσότερα Video

Ακολουθήστε το Politica στο Google News και στο Facebook