Politica 89.8
Μιχάλης Γρηγορίου: Πέθανε ο συνθέτης και στοχαστής που χάρισε ψυχή στον ήχο και φωνή στη σιωπή
Ο Μιχάλης Γρηγορίου, ο συνθέτης που ένωσε την πρωτοπορία με τη συγκίνηση, τη θεωρία με την πράξη και τη διανόηση με τη μουσική πράξη, «έφυγε» από τη ζωή, σκορπίζοντας θλίψη στον καλλιτεχνικό και πνευματικό κόσμο. Ήταν 78 ετών.
«Φοβάμαι πως στις μέρες μας αρχίζει να μην έχει θέση στην κοινωνία μας όχι μόνο ένα τραγούδι που βασίζεται σε μελοποιημένη ποίηση, αλλά ούτε καν ένα απλό και γοητευτικό τραγούδι που δεν θίγει το στοιχειώδες γούστο ενός μέσου ακροατή. Πιστεύω, ωστόσο, πως δεν βλάπτει μερικές φορές να ξαναθέτουμε κάποια τέτοια ερωτήματα και να ξαναθυμόμαστε αυτά που για μας —εις πείσμα της πραγματικότητας που μας επιβάλλουν με το ζόρι— παραμένουν αυτονόητα», Μιχάλης Γρηγορίου, Μουσική και Ποίηση
Ο σπουδαίος Μιχάλης Γρηγορίου
Γεννημένος το 1947 στην Αθήνα, γιος του σκηνοθέτη Γρηγόρη Γρηγορίου και της ποιήτριας Μαρίας Παπαλεονάρδου, ο Μιχάλης Γρηγορίου υπήρξε μια σπάνια περίπτωση δημιουργού που κινήθηκε ανάμεσα στην τέχνη και τη σκέψη με αφοπλιστική ελευθερία. Αυτοδίδακτος κατά μεγάλο μέρος, αλλά με σπουδές αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας στο ΕΜΠ, ανέπτυξε ένα προσωπικό μουσικό ιδίωμα που δεν υπάκουε σε σχολές ή τάσεις – μόνο στην αλήθεια του ήχου.
Ξεκινώντας τη συνθετική του δραστηριότητα στις αρχές της δεκαετίας του ’70, αφομοίωσε τα ευρωπαϊκά πρωτοποριακά ρεύματα της εποχής, χωρίς όμως να παγιδευτεί σε αυτά. Ήταν από τους λίγους που τόλμησαν να αμφισβητήσουν την ίδια την έννοια της «πρωτοπορίας».
Με έργα όπως το «Ανεπιστρεπτεί» (1975), το «Farewell to the Sea» (1982), το «Σελεφαΐς» (1988), ή το «Regression» (1984) που παρουσιάστηκε στο Ηρώδειο, κατάφερε να δώσει μια νέα διάσταση στη σχέση ήχου, φιλοσοφίας και βιώματος. Πάντοτε όμως επέστρεφε στο τραγούδι, το πιο άμεσο μέσο επικοινωνίας, όπως δείχνουν οι κύκλοι τραγουδιών του «Ανεπίδοτα γράμματα» και «Η αγάπη είναι φόβος».
Ένας στοχαστής της μουσικής παιδείας
Ο Γρηγορίου υπήρξε ένας στοχαστής της μουσικής παιδείας. Επί χρόνια εργάστηκε στο Τρίτο Πρόγραμμα και στην ΕΡΤ, δημιουργώντας εκπομπές που σύστησαν στο ελληνικό κοινό τη σύγχρονη μουσική. Ίδρυσε την Εταιρεία Μουσικής και Θεάματος, με σεμινάρια, συναυλίες και εκπαιδευτικά προγράμματα. Παράλληλα, συνέγραψε θεωρητικά κείμενα και μετέφρασε σημαντικές μουσικολογικές μελέτες, ενώ το δίτομο έργο του «Μουσική για παιδιά και έξυπνους μεγάλους» θεωρείται πρότυπο μουσικής παιδείας στην Ελλάδα.
Από τις πιο συγκινητικές στιγμές της δημιουργικής του πορείας υπήρξε το ορατόριο «Σκοτεινή Πράξη», βασισμένο στο ποίημα του Τάσου Λειβαδίτη — μια μουσική εξομολόγηση που φώτιζε το σκοτάδι με λυρισμό και ανθρωπιά.
Ιδιαίτερη θέση στο έργο του Μιχάλη Γρηγορίου κατέχει η συγκλονιστική μελοποίηση του ποιητικού κύκλου «Ανεπίδοτα Γράμματα» του Άρη Αλεξάνδρου, μια από τις πιο ευαίσθητες και βαθιά ανθρώπινες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής δισκογραφίας. Με τη φωνή της Αφροδίτης Μάνου και του Σάκη Μπουλά, ο Γρηγορίου κατάφερε να αποδώσει με σπάνια εσωτερικότητα τον δραματικό και υπαρξιακό παλμό του ποιητή, μετατρέποντας τα γράμματα του Αλεξάνδρου σε μουσικά θραύσματα μνήμης, έρωτα και εξορίας. Η λιτή, σχεδόν ασκητική ενορχήστρωση και η έντονη συναισθηματική φόρτιση των τραγουδιών ανέδειξαν τη μοναδική ικανότητά του να γεφυρώνει τη λόγια παράδοση με τη λαϊκή συγκίνηση, αφήνοντας ένα έργο που παραμένει ως σήμερα βαθιά συγκινητικό και απολύτως διαχρονικό.
Με το έργο του, ο Μιχάλης Γρηγορίου απέδειξε ότι η μουσική μπορεί να είναι και πράξη σκέψης, και πράξη καρδιάς. Ένας δημιουργός που δεν επιδίωξε τη δημοσιότητα, αλλά άφησε ένα αποτύπωμα βαθύ, ουσιαστικό και αθόρυβο — όπως ο απόηχος μιας νότας που παραμένει, ακόμη κι όταν η μουσική έχει σωπάσει.
Σήμερα, ο ελληνικός πολιτισμός αποχαιρετά έναν αληθινό διανοούμενο των ήχων, έναν άνθρωπο που έζησε με πάθος για την τέχνη και σεβασμό για τη σιωπή.
Το συγγραφικό και μεταφραστικό έργο
Το συγγραφικό και μεταφραστικό του έργο αποτυπώνει την προσήλωσή του στη μουσική ως πράξη κατανόησης και επικοινωνίας. Το 1994 εξέδωσε από τις Εκδόσεις Νεφέλη το δίτομο έργο του «Μουσική για παιδιά και έξυπνους μεγάλους», ένα βιβλίο που συνδυάζει παιδαγωγική ευαισθησία με φιλοσοφική σκέψη γύρω από την εκπαίδευση της ακοής και της φαντασίας.
Παράλληλα, μετέφρασε στα ελληνικά σημαντικά θεωρητικά έργα, συμβάλλοντας καθοριστικά στη διάδοση της μουσικολογικής σκέψης στη χώρα μας: την «Μουσική Ποιητική» του Ίγκορ Στραβίνσκι (1980), τη «Μουσική και Φαντασία» του Άαρον Κόπλαντ (1980), «Η έκφραση της ανθρώπινης μουσικότητας» του Τζον Μπλάκινγκ (1981), «Μουσική – Κοινωνία – Εκπαίδευση» του Κρίστοφερ Σμωλ (1983) και «Η ιστορία της ορχήστρας» του Πίτερ Μπέκερ (1989), όλα από τις εκδόσεις Νεφέλη.
