Από την Καπέλα Σιστίνα έως τον Banksy: Αιώνες λογοκρισίας και καταστροφής στις πλάτες της τέχνης

Με το τελευταίο του έργο, που εμφανίστηκε στις 7 Σεπτεμβρίου στον τοίχο των Βασιλικών Δικαστηρίων του Λονδίνου, ο Banksy δεν άφησε περιθώρια παρερμηνείας. Ένας δικαστής με παραδοσιακή περούκα και τήβεννο κατατροπώνει έναν ξαπλωμένο διαδηλωτή, χρησιμοποιώντας το σφυράκι του ως όπλο.

Οι πιτσιλιές του αίματος σχηματίζουν τη στιγμή ως σύνθημα στο λευκό πλακάτ που κρατά ο διαδηλωτής. Το μήνυμα ήταν σαφές, αλλά και η αντίδραση των αρχών το ίδιο: λίγες μέρες αργότερα, το έργο καλύφθηκε με μαύρα πλαστικά και κιγκλιδώματα, ενώ η αστυνομία το χαρακτήρισε «φθορά ξένης ιδιοκτησίας».

Η λογοκρισία είναι εξίσου παλιά όσο και η ίδια η τέχνη

Η εικόνα θυμίζει μια μακραίωνη ιστορία, όπου η τέχνη δοκιμάζει τα όρια της εξουσίας. Περισσότερους από τέσσερις αιώνες πριν, ο γλύπτης της Αναγέννησης Ζαν ντε Μπουλόν (γνωστός ως Τζαμπολόνια) φιλοτέχνησε ένα μαρμάρινο γλυπτό που απεικονίζει το βιβλικό επεισόδιο όπου ο Σαμψών «σκότωσε χίλιους άνδρες με το σαγόνι ενός γαϊδάρου».Έργα που υμνούν ή καυτηριάζουν τη βία της δικαιοσύνης δεν είναι λοιπόν καινούργια.

Όπως η μοίρα του έργου του Banksy, έτσι και άλλα έργα τέχνης γνώρισαν λογοκρισία. Σχεδόν αμέσως μετά την αποκάλυψη του γκραφίτι στα Δικαστήρια, καλύφθηκε με πλαστικό και περιφράχθηκε από φρουρούς. Ένα γκρίζο «φάντασμα» παραμένει ακόμη στον τοίχο, μαρτυρώντας τη γρήγορη επέμβαση των αρχών.

Η καταστροφή του έργου του Banksy δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό. Η ιστορία της τέχνης είναι γεμάτη με επεισόδια περιορισμένης προβολής και καταστολής της έκφρασης. Από το σπάσιμο των εικόνων στην Εικονομαχία του 8ου και 9ου αιώνα μέχρι την καταστροφή της καυστικής σάτιρας του Banksy, η ιστορία της τέχνης ξαναγράφεται συνεχώς από τις εκάστοτε εξουσίες.

Στην πραγματικότητα, η λογοκρισία είναι εξίσου παλιά όσο και η ίδια η τέχνη.

Ο «βρακοποιός» της Καπέλα Σιστίνα

Το πιο διάσημο παράδειγμα είναι η Δευτέρα Παρουσία του Μιχαήλ Αγγέλου στην Καπέλα Σιστίνα. Ολοκληρωμένο το 1541, το φρέσκο προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων για τα δεκάδες γυμνά σώματα που εικονίζονταν. Η Σύνοδος του Τριδέντου (1563) αποφάσισε την απαγόρευση «ασελγών εικόνων» και ο Ντανιέλε ντα Βολτέρα ανέλαβε να καλύψει με υφάσματα τις φιγούρες, κερδίζοντας το παρατσούκλι «ο βρακοποιός». Παρά τις αποκαταστάσεις του 20ού αιώνα, οι περισσότερες από τις «διορθώσεις» του παραμένουν ακόμη σήμερα.

Την ίδια εποχή, το 1566, προτεστάντες εικονοκλάστες εισέβαλαν στον καθεδρικό ναό της Αμβέρσας και κατέστρεψαν το μνημειώδες τρίπτυχο του Φρανς Φλόρις Η Πτώση των Επαναστατημένων Αγγέλων. Οι δύο πλευρικοί πίνακες χάθηκαν οριστικά, με μόνο το κεντρικό τμήμα να επιβιώνει και να επανατοποθετείται είκοσι χρόνια αργότερα.

Καταστροφή χωρίς επιστροφή

Δύο αιώνες αργότερα, στην Ισπανία, η Ιερά Εξέταση κατέσχεσε τους πίνακες του Γκόγια Η Γυμνή Μάχα και Η Ντυμένη Μάχα, που κατηγορήθηκαν για παραβίαση των νόμων περί δημόσιας αιδούς. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης ανακρίθηκε, αλλά τα έργα διασώθηκαν και εκτέθηκαν εκ νέου δεκαετίες αργότερα.

Πολύ πιο σκληρή ήταν η μοίρα του Γάλλου Ονορέ Ντωμιέ. Η λιθογραφία του Γκαργαντούα (1831), που παρουσίαζε τον βασιλιά Λουδοβίκο-Φίλιππο ως γιγάντιο τέρας που καταβροχθίζει τον πλούτο των υπηκόων του, οδήγησε τον καλλιτέχνη στη φυλακή για έξι μήνες, ενώ η πέτρα εκτύπωσης καταστράφηκε για να μην αναπαραχθεί ποτέ ξανά. Παρά τις προσπάθειες, αντίγραφα επιβίωσαν και κυκλοφόρησαν μυστικά, αποδεικνύοντας πως η εικόνα δεν σβήνεται εύκολα.

Το αν ο Banksy θα γνωρίσει την ίδια τύχη με τον Ντωμιέ ή αν το «φάντασμα» του γκραφίτι του θα παραμείνει στη μνήμη πιο ισχυρό από το ίδιο το έργο, μένει να φανεί. Η ιστορία όμως δείχνει ότι συχνά αυτό που διαγράφεται αποκτά ακόμη μεγαλύτερη δύναμη από αυτό που επιβιώνει ακέραιο.

*Με πληροφορίες από: BBC 

---

Περισσότερα Video

Ακολουθήστε το Politica στο Google News και στο Facebook