Politica 89.8
Ο συνηθέστερος τρόπος περιγραφής της πολιτικής ιδεολογίας του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ αφορά τον λαϊκισμό του, δηλαδή έναν προσδιορισμό που κοινότοπα έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει οτιδήποτε δεν ταιριάζει στον ιδιότυπο του φιλελεύθερου Κέντρου (ορισμένοι θα έλεγαν του «Ακραίου Κέντρου) οτιδήποτε δεν υποστηρίζει ότι ο νεοφιλελευθερισμός πρέπει να είναι το κυρίαρχο δόγμα, από τη ριζοσπαστική Αριστερά έως την Άκρα Δεξιά. Ένας άλλος τρόπος, δεδομένης της περιφρόνησής του Τραμπ για πλευρές του Κράτους Δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι να κατατάσσεται μεταξύ των αυταρχικών ηγετών, μαζί με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον Βίκτορ Όρμπαν και τον Σι Τζινπίνγκ. Και βέβαια, υπάρχει και η έννοια της alt-right, της «εναλλακτικής δεξιάς», μια συντομογραφία που περιγράφει διάφορες πρόσφατες δεξιές και ακροδεξιές εκφάνσεις.
Ωστόσο, αυτό στο οποίο δεν δίνεται επαρκής προσοχή είναι ο Ντόναλντ Τραμπ ασπάζεται πλήρως τον νεοφιλελευθερισμό. Και μπορεί να φαντάζει σε κάποιες παρεμβάσεις του ως επικριτής μιας εκδοχής παγκοσμιοποίησης και διατεθειμένος να εφαρμόσει πολιτικές με στοιχεία προστατευτισμού, όπως φαίνεται και από τρέχουσα αναστάτωση του παγκόσμιου εμπορίου γύρω από το ζήτημα των δασμών, όμως δεν παύει να είναι οπαδός πολιτικών της αγοράς. Μάλιστα, ένα μεγάλο μέρος των πολιτικών αποφάσεων που έχει πάρει μοιάζουν βγαλμένες από ένα εγχειρίδιο μετάβασης στον «υπαρκτό νεοφιλελεύθερισμό»: φοροαπαλλαγές, απολύσεις ομοσπονδιακού προσωπικού και κλείσιμο δημόσιων φορέων, μεγάλες περικοπές δημοσίων δαπανών.
Πώς όμως αυτή η νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική συνδυάζεται με άλλες πλευρές της πολιτικής του Τραμπ, όπως την ευθεία επίθεση στις πολιτικές που καταπολεμούσαν τον ρατσισμό, προωθούσαν την ισότητα, τη συμπερίληψη και τη διαφορετικότητα, την προώθηση επιθετικών πολιτικών ενάντια στη μετανάστευση, τη λογική των σκληρών συνόρων, αλλά και με το γεγονός ότι ένα σημαντικό μέρος του MAGA σύμπαντος εμπνέεται από ρατσιστικές ή και συνωμοσιολογικές θεωρίες όπως φάνηκε και στην πολιτική και ιδεολογική σύνθεση του όχλου που κινητοποιήθηκε στις 6 Ιανουαρίου, ή την πολιτική «οργανικών διανοουμένων» του τραμπισμού όπως ο Στιβ Μπάνον;
Μία απάντηση θα ήταν ότι αυτή η σύνθεση που περιλαμβάνει νεοφιλελευθερισμό, νεοσυντηρητισμό και ρατσισμό έχει μεγαλύτερο ιστορικό βάθος από όσο φανταζόμαστε. Και όταν λέμε νεοφιλελευθερισμό δεν αναφερόμαστε απλώς σε νεοσυντηρητικούς που υιοθετούν αγοραίες οικονομικές πολιτικές, αλλά στον «σκληρό πυρήνα» των ανθρώπων που θεωρούν τους Λούντβιχ φον Μίζες και Φρίντριχ Χάγιεκ, τους βασικούς εκπροσώπους της «Αυστριακής» οικονομικής σχολής, ως τους πνευματικούς τους πατέρες. Αυτή τη διανοητική ιστορία επιλέγει να διηγηθεί ο ιστορικός των ιδεών Κουίν Σλομπόντιαν στο βιβλίο του Hayek’s Bastards: Race, Gold, IQ, and the Capitalism of the Far Right (Τα μπάσταρδα του Χάγιεκ: Φυλή, χρυσός, IQ και ο καπιταλισμός της Άκρας Δεξιάς) που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Zone Books και συμπληρώνει τα προηγούμενα βιβλία του συγγραφέα για την ανάδυση του διανοητικού και πολιτικού φαινομένου που συνηθίσαμε να ονομάζουμε νεοφιλελευθερισμό.
Στην προσπάθειά του να εντοπίσει πώς ακριβώς ο νεοφιλελευθερισμός – και μάλιστα στην «ακραία» εκδοχή αντικρατισμού (που συνήθως περιγράφεται ως anarcho-libertarian) ανθρώπων όπως ο Ρόθμπαρντ – συναντήθηκε με ρατσιστικές θεωρίες, ο Σλομπόντιαν δεν στέκεται μόνο στο πώς συχνά στο έργο του Μίζες υπήρχαν τέτοιες αναφορές, αλλά κυρίως στο πώς ο ύστερος Χάγιεκ, όταν πια είναι περισσότερο πολιτικός φιλόσοφος παρά οικονομολόγος, στρέφεται σε μια θεωρία της εξέλιξης που αφήνει αρκετό περιθώριο για βιολογικές ερμηνείες. Αυτό ανοίγει τον δρόμο για τοποθετήσεις που στηρίζονται έντονα σε μια θεώρηση της «ανθρώπινης φύσης» που εύκολα μπορεί να συνδυαστεί με την βαθύτερη πεποίθηση ότι όλα αυτά εγγράφονται ως διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά. Δεν είναι τυχαίο ότι ήταν μέσα από αυτές τις συζητήσεις, αρκετές από τις οποίες έλαβαν χώρα στο πλαίσιο του βασικού διεθνούς δικτύου του νεοφιλελευθερισμού, της Mont Pelerin Society, προέκυψαν βιβλία όπως το The Bell Curve: Intelligence and Class Structure in American Life, των Charles Murray και Richard J. Herrnstein του 1994, μια επιστημονικά ατεκμηρίωτη αλλά δημοφιλής μεταξύ δεξιών κύκλων απόπειρα να «αποδειχθεί» ότι οι διαφορές στο IQ αποτυπώνουν έμφυτες φυλετικές διαφορές.
Αντίστοιχα, ο Σλομπόντιαν εντοπίζει και άλλες ιδεολογικές μετατοπίσεις αυτών των κύκλων, όπως τη σταδιακή απομάκρυνση από τη λογική των ανοιχτών συνόρων προς όφελος των κλειστών συνόρων και την έμφαση στις αντιμεταναστευτικές πολιτικές. Με αυτό τον τρόπο ακροδεξιές ιδεολογικές τοποθετήσεις, που ποτέ δεν έπαψαν να αποτελούν τμήμα του αμερικανικού ιδεολογικού τοπίου, όπως ο νατιβισμός και ο λευκός εθνικισμός, μπορούσαν να συνδυαστούν με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, σε ένα ιδεολογικό αμάλγαμα που είναι εμφανές και στην ρητορική και πολιτική του ίδιου του Ντόναλντ Τραμπ που σήμερα έχει κινητοποιήσει τις ομοσπονδιακές αρχές σε μια συστηματική προσπάθεια να εντοπίσουν και να απελάσουν μετανάστες και συχνά έχει αναφερθεί σε μεταναστευτικές ομάδες χρησιμοποιώντας ανοιχτά ρατσιστικά στερεότυπα, αναπαράγοντας έτσι τη μυθολογία περί μιας απειλής κατά της αυθεντικής – και κατά βάση λευκής – Αμερικής.
Ο Σλομπόντιαν εντοπίζει και ένα άλλο παράδειγμα συνάντησης ανάμεσα σε νεοφιλελευθερισμό και Άκρα Δεξιά. Θυμίζει έτσι η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) δεν ξεκίνησε μόνο γύρω από αντιμεταναστευτικές πολιτικές αλλά μέσα από μια νεοφιλελεύθερη εκδοχή ευρωσκεπτικισμού, με σημαντικά στελέχη της να προέρχονται από αυτά τα διανοητικά δίκτυα. Σημειώνει, μάλιστα, ότι ως αποτέλεσμα της επιφύλαξης απέναντι στις κεντρικές τράπεζες (και συνολικά τους κεντρικούς κρατικούς μηχανισμούς) στελέχη της AfD έχουν μια ιδιαίτερη συμπάθεια στο χρυσόν και τα μεταλλικά νομίσματα, κάτι που εντοπίζεται ως εμμονή και σε αρκετούς εκ των βορειοαμερικανών ομοϊδεατών τους.
Όλα αυτά δείχνουν ότι αυτό που θεωρήθηκε – και ακόμη θεωρείται παρά τις μεγάλες οικονομικές αποτυχίες –ως κυρίαρχη οικονομική ορθοδοξία μπορεί να συνυπάρχει με ακροδεξιές, εθνικιστικές, ρατσιστικές τοποθετήσεις, κάτι που εξηγεί ως ένα βαθμό και τις άνοδο των τρεχουσών εκδοχών της ακροδεξιάς. Σε τελική ανάλυση, μοιράζονται με τα κόμματα του «Κέντρου» την ίδια δυσανεξία απέναντι στις πολιτικές που προωθούν την ισότητα και τη λαϊκή κυριαρχία έναντι των επιταγών των αγορών.
