Politica 89.8
Η αθέατη “εντολέας”: Ο ρόλος της γυναίκας στις βεντέτες – Το μυστικό που η Κρήτη δεν παραδέχεται
Το μακελειό στα Βορίζια δεν ξύπνησε μόνο μνήμες αίματος,ανέσυρε και μια πραγματικότητα που παραμένει σταθερά θαμμένη κάτω από τον μύθο του «οπλισμένου άντρα – τιμωρού»: τον ρόλο της γυναίκας στη βεντέτα.
Κανείς δεν τον φωτίζει, κανείς δεν τον ομολογεί δημόσια, όμως στην Κρήτη όλοι τον γνωρίζουν. Σε κάθε άντρα που τραβάει σκανδάλη, υπάρχει μια μητέρα, μια σύζυγος, μια αδερφή, μια κόρη που είτε τον φρενάρει είτε τον σπρώχνει. Και στις περισσότερες μεγάλες βεντέτες της Κρήτης, αυτός ο αθέατος ρόλος ήταν καθοριστικός.
Στο επίσημο αφήγημα η βεντέτα είναι ανδρική υπόθεση. Όμως αυτό είναι ακριβώς το αφήγημα που αναπαράγει η κοινωνία για να προστατεύσει το πραγματικό κέντρο βάρους: το σπίτι. Εκεί όπου δεν ακούγονται μπαλωθιές, αλλά λόγια. Κι αυτά τα λόγια ρίχνουν περισσότερο λάδι στη φωτιά από μια σφαίρα.
Όταν η μάνα γίνεται ¨φρένο¨ ή ¨προσάναμμα¨
Στην κρητική οικογένεια η μάνα –όταν έχει ρόλο κυριαρχικό– δεν είναι απλώς το «στήριγμα» που ντύνει πληγές και ανάβει καντήλια. Είναι η υποσυνείδητη εντολέας. Αν μια μάνα πει «μην το κάνεις», τις περισσότερες φορές δεν θα γίνει. Αν όμως η ίδια σπείρει το αίσθημα της ντροπής, του χρέους και της εκδίκησης, τότε όχι μόνο θα γίνει, αλλά θα γίνει και γρήγορα. Θα γίνει με τρόπο που γράφει ρίζες, που καθορίζεται όχι από τη βολή του όπλου, αλλά από το βλέμμα στο τραπέζι, το «πως θα με κοιτάξουν στο χωριό», το «να μην αφήσεις το αίμα μας να πάει χαμένο».
Η «μάνα» στην Κρήτη δεν ήταν ποτέ ουδέτερη δύναμη. Μπορεί να θρηνεί, αλλά μπορεί και να καθοδηγεί. Κι ο χειρότερος εμπρηστής δεν είναι εκείνος που κρατάει το μπιτόνι, αλλά εκείνος που ανάβει τη σπίθα.
Οι γυναίκες που έσωσαν χωριά και εκείνες που τα διέλυσαν
Δεν είναι λίγες οι ιστορίες όπου μια γυναίκα σταμάτησε βεντέτα. Με μια κουβέντα, με ένα «φτάνει» που ακούστηκε μέσα στο σπίτι πριν βγει στην αυλή. Όπως δεν είναι λίγες και οι ιστορίες όπου η φράση «αν ήσουνα άντρας, θα είχες πάρει εκδίκηση» όπλισε περισσότερα χέρια και από τον ίδιο τον χαμό.
Κι όμως, όταν γράφεται η ιστορία, το όνομα του άντρα μπαίνει στα χρονικά. Το όνομα της γυναίκας μένει στο χώμα.
Αυτή η σιωπηλή συμμετοχή είναι η μεγαλύτερη υποκρισία της κρητικής κοινωνίας: διδάσκει ότι «οι γυναίκες κρατούν το σπίτι».Ποτέ όμως δεν παραδέχεται ότι καθορίζουν και την έξοδο από αυτό,με όπλο ή χωρίς.
Η συλλογική τύφλωση: όλοι ξέρουν, κανείς δεν μιλά
Είναι εύκολο να φορτώσουμε την ευθύνη στον «παρορμητικό άντρα της ορεινής Κρήτης». Αλλά είναι βολικό. Η αλήθεια είναι πιο άβολη. Στις μεγάλες βεντέτες, σπάνια η απόφαση ξεκινάει από το καφενείο. Ξεκινάει από την κουζίνα. Ή στη χειρότερη, από τη σιωπή ,εκείνη την εκκωφαντική σιωπή που λέει στο υποσυνείδητο του πατέρα, συζύγου ,αδελφού και γιου το…«ξέρεις τι πρέπει να κάνεις».
Γι’ αυτό και η βεντέτα δεν είναι θέμα ανδρισμού. Είναι θέμα οικογένειας. Ενός κώδικα που υπερισχύει του νόμου, του κράτους, ακόμη και της λογικής. Κι αυτός ο κώδικας δομείται μέσα στο σπίτι, όχι στα βουνά.Kαι αυτός ο κώδικας δεν συντάσσεται πάντα από ανδρικά χέρια.
Αν θέλουμε να σπάσει ο κύκλος, πρέπει να ακουστεί και αυτή η αλήθεια
Δεν πρόκειται για «κατηγορία» απέναντι στις γυναίκες. Πρόκειται για αναγνώριση ευθύνης και δύναμης. Αν η γυναίκα μπορεί να σταματήσει μια βεντέτα, τότε πρέπει να αναγνωριστεί δημόσια, πολιτικά, κοινωνικά. Όχι για να της φορτωθεί ενοχή, αλλά για να της δοθεί ρόλος πρόληψης.
Μέχρι σήμερα, οι γυναίκες στην Κρήτη ζητάμε να αποδεσμευτούν από το στερεότυπο του «σπιτιού». Ίσως ήρθε η ώρα να αναλάβουν και τον ρόλο που έτσι κι αλλιώς έχουν: του παράγοντα που καθορίζει ζωές πριν χυθεί το πρώτο αίμα ή αφού έχει ήδη χυθεί πολύ.
Γιατί αν δεν μιλήσουμε για τον ρόλο των γυναικών στις βεντέτες, τότε απλώς συνεχίζουμε να κάνουμε αυτό που κάνει η Κρήτη εδώ και δεκαετίες: να εκθειάζει τους πιστολέρο και να συγκαλύπτει τους ηθικούς αυτουργούς.
Και όσο αυτό συνεχίζεται, τα Βορίζια δεν θα είναι «εξαίρεση».
Σημ: H φωτογραφία του άρθρου είναι προϊόν ΑΙ.
